Ecologische begrazing

Ecologische begrazing is een toepassingsconcept met in hoofdzaak een streven naar meer biodiversiteit.

Ecologische begrazing wordt toegepast in door de mens aangepaste landschappen, niet in natuurlijke landschappen waar natuurlijke begrazing heerst. Natuurlijke landschappen worden ook wel wildernis of wilderness genoemd.

Referentiekader

Ecologische begrazing keert terug in de tijd, voor de mechanisatie in de landbouw. Voor West-Europa is dat voor de Eerste Wereldoorlog. Het is gekend dat de biodiversiteit van de landschappen gekoppeld was aan het landgebruik door de menselijke bevolking die voor meer dan 90% leefde van land- en bosbouw. Voorbeelden van die menselijke activiteiten zijn het telen van graangewassen, het fokken van vee voor zuivel en vlees, het maken van houtskool in bossen of het kappen van eikenhakhout voor de productie van looistoffen. Veel van die activiteiten hebben typische kenmerken aan het landschap gevoegd, waaronder kleinschaligheid. De afwisseling van akkertjes, graasweiden, bosjes en houtkanten zijn typisch voor het bocage-landschap wat op tal van plaatsen voorkwam. Open landschappen zoals heidevelden ontstonden door begrazing met kleine gehoede kuddes runderen en schapen. Ecologische begrazing refereert naar een kortbij verleden met grote biodiversiteit binnnen landschappen door de mens gecreëerd.

De referentie gaat dus naar een kortbij verleden vanwege zijn hoge relevantie qua natuurbeheer en maatschappelijk.

Ecologische begrazing refereert expliciet niet naar de Neolitische tijd of zelfs eerder vanwege het ontbreken van maatschappelijke relevantie. Het trachten terug te keren naar een tijd met Mammoets is niet realistisch qua opzet.

Kenmerken

ecologisch

Binnen ecologische begrazing wordt altijd zeer extensief begraasd. Extensief betekent dat de C/P factor, die de graad van begrazing aanduidt, steeds lager is dan 40%. Onder die invloed evolueert bij voorbeeld grasland naar een gevarieerd maar verbossend habitat. Dit wastine-habitat is een tijdelijke fase en vertoont meer biodiversiteit.

erfgoedfunctie

Er wordt gewerkt met bij voorkeur volgzame lokale rassen of met primitieve rassen. Er wordt gewerkt op basis van ancestrale kennis, de oorspronkelijke landbouwgebruiken in de regio.

operationeel

Vanwege het primaire ecologische doel worden in ecologische begrazing bepaalde, gangbare zaken vermeden. Zo worden in principe geen ontwormingsmiddelen gebruikt, zeker niet preventief, uitzonderlijk curatief voor individuele dieren. Ontwormingsmiddelen zijn veelal schadelijk voor ongewervelden (bij voorbeeld mestkevers) en persisteren lang in de bodem. De praktijk wijst uit dat mits voldoende verplaatsingen van de dieren de kans op besmetting zo klein is dat de natuurlijke weerstand voldoende is om geen gezondheidsproblemen te krijgen, zeker op groepsniveau. Gelijkaardig worden in principe geen antibiotica gebruikt, ook niet in voeding. Individuele zieke dieren worden uiteraard behandeld volgens de onderrichtingen van een veearts. Evenmin worden pesticiden gebruikt, dus geen herbiciden, geen insecticiden. Voor veel mogelijke problemen wordt preventief opgetreden. Ecologische begrazing impliceert een vorm van traagheid, van gemoedelijkheid, het vermijden van stress voor mens en dier. Wedstrijden voor schapendrijven staan bij gevolg haaks op deze filosofie.

diervriendelijk

Vanwege het feit dat gewerkt wordt met volgzame rassen zijn verplaatsingen en manipulaties vrijwel stressloos voor de grazers. Grazers volgen de herder (hoeder) en worden normaal niet gedreven. Het gebruik van hoedende honden is algemeen verspreid en de grazers zijn deze gewoon. Het gebruik van kuddebewakingshonden is gebruikelijk in berggebieden met wolven of beren om die predatoren af te schrikken. De grazers beschouwen deze honden als deel van de kudde en vice versa. Er wordt strikt toegezien op de diergezondheid van de grazers en begeleidende dieren. Gezien de volgzaamheid is een kleine ingreep (voorbeeld droge modder tussen klauwen van een schaap verwijderen) niet moeilijk. Een goede gezondheid is een evidentie. Toevallig zieke of gekwetste dieren worden zo snel mogelijk uit de kudde gehaald en verzorgd met aangepaste middelen. Daarnaast is er veel aandacht voor dierenwelzijn. Bij ecologische begrazing wordt rekening gehouden met de eigenschappen van de grazers en de omstandigheden waarin ze grazen. Schapen en vooral runderen zijn zeer gevoelig voor warmtestress. Om dit te voorkomen worden de dieren tijdens zeer warme periodes naar schaduw geleid of is schuilmogelijkheid wanneer de dieren ingerasterd zijn. Uiteraard hebben de grazers voldoende voedsel en geschikt drinkwater.

maatschappelijk

Aangezien ecologische begrazing wordt uitgevoerd met vee, andere dieren, mensen in een maatschappelijke context heeft ecologische begrazing in een aantal opzichten een voorbeeldfunctie. Dat gaat om dierenwelzijn en maatschappelijke perceptie. Er is ook een belangrijk eductief luik. Volgzame handtamme dieren lenen zich bij uitstek voor contact met publiek. Jonge dieren zijn vaak fotogeniek, speels en hebben een belangrijke aaibaarheidsfactor. Het uitvoeren van die educatieve functie leidt tot meer realistische zienswijze op begrazing ten behoeve van natuur. Een ander aspect is veiligheid. Dat slaat in de eerste plaats op de openbare veiligheid. De uitvoerder, zorgt er voor dat zich geen incidenten kunnen voordoen op openbaar terrein of dat er zich geen openbare moeilijkheden kunnen voordoen. Een voorbeeld is de begrazing van snelwegbermen waar ontsnappende dieren een groot risico vormen. Na de openbare veiligheid is er de veiligheid van diegene die met de dieren omgaat. Als er bijvoorbeeld met runderen moet omgegaan worden voor vaccinaties dan doen men alles om te voorkomen dat er zich menselijke ongevallen voordoen.

Tenslotte is er de veiligheid van de kudde. In het geval er zich toch nog een onvoorzien incident zou voordoen dan is de uitvoerder van ecologische begrazing voldoende verzekerd.

juridisch-administratief

De uitvoerders van ecologische begrazing zorgen er voor dat zij voldoen aan alle geldende wetgeving rond de landbouw, diergezondheid en -welzijn, mest, boekhouding, dieradministratie en dergelijke.

economisch

Binnen ecologische begrazing, die bij voorkeur wordt uitgevoerd voor een rendabele vergoeding, wordt gestreefd naar een duurzaam evenwicht tussen de budgettaire belangen van een opdrachtgever en de rendabiliteit van de uitvoerende ondernemer. Zowel uitvoerders als opdrachtgevers trachten zo veel mogelijk risico's preventief aan te pakken en verzekeren zich voor uitzonderlijke schadegevallen.

duurzaam

Het totaalconcept, steunend op ancestrale kennis, waaronder traditionele ecologische kennis (TEK) aangevuld met duurzame economische principes tracht een duurzaamheid te creëren, zowel voor de ondernemer met zijn inherente bedrijfsrisico's, de opdrachtgever die belang heeft met een kwalitatieve continuïteit van de begrazing en met een voldoende maatschappelijk draagvlak.

kennisdeling

Uitvoerders en opdrachtgevers delen de opgedane kennis vrij door, zonder restrictie, ook aan collega's/concurrenten. Publicaties vallen in principe onder Creative Commons en zijn vrij toegankelijk.

Methodiek

Aangezien ecologische begrazing refereert naar een periode met hoofdzakelijk landbouw worden die aspecten, nuttig en relevant uit die tijd overgenomen. Ecologische begrazing ondersteunt de erfgoedgedachte maar dit is een bijkomend aspect, geen primair doel. Concreet betekent dit dat bij voorbeeld met volgzaam vee wordt gewerkt. Op een kleinschalige manier, zo mogelijk gehoed en met rassen die lokaal aangepast zijn.

Gezien het primaire ecologische doel worden lokale, ancestrale technieken op een moderne wijze toegepast.

Ecologische begrazing wordt toegepast via een systeem van keuzes vertrekkend van het optimale. Praktische, maatschappelijke of economische problemen kunnen die keuzes verengen waardoor op een aangepaste manier kan worden gedaan aan begrazing.

Het meest ideale model is dat van de begrazing via dagelijkse verplaatsing vertrekkend van een vast punt. Het klassieke voorbeeld is de begrazing van de heide vanuit een potstal. Met deze methode worden permanent nutriënten uit het gebied verplaatst naar de potstal waardoor verschraling wordt bestendigd. Het is ook de enige aanvaardbare methode om de aanvoer van stikstof van de lucht te counteren op voorwaarde dat de bodem nog geen onherstelbare schade heeft opgelopen.

In montane gebieden in Europa wordt daarenboven ook gewerkt met een seizoenale verplaatsing van de graaskudde naar de zomergraasgronden, de estives. Het gebruik om in een collectief van herders gezamenlijk met de samengevoegde kuddes van runderen, schapen en soms paarden naar de graasweide te gaan noemt men de transhumance.

Bepalen van de graasintensiteit

parameters

• oppervlakte per vegetatie/voedseltype
• voedselopbrengst vegetatie
• soort grazer
• bijzonder doelstellingen

bepaling van de periode van begrazing

• bepaling van de graasdruk uitgedrukt in graaseenheden (Graaseenheid GE/Grazing Unit GU)
• bepaling van de aantallen grazers per soort

Kiezen van de werkwijze

In volgorde van belang wordt gekozen voor

• natuurlijke begrazing: geen ingrijpen, wilde grazers
• intentionele begrazing met vee
  • gehoede kudde
    • kleine ancestrale kuddes (enkele stuks runderen en of maximaal 20-tal schapen of geiten)
    • grotere kuddes tot 250 stuks schapen of equivalent
  • gehoede kudde afgewisseld met begrazing in raster
  • begrazing in raster
    • begrazing in flexibele rasters die om de 1-2 dagen worden verplaatst
    • begrazing in flexibele rasters die maximaal 2 weken blijven staan
    • begrazing in flexibele rasters die seizoenlang blijven staan
    • begrazen in vaste rasters
      • periodieke begrazing (seizoen)
      • jaarrondbegrazing

De keuze wordt gemaakt met de hoogst mogelijke modus operandi voor ogen maar rekening houden met budgettaire en praktische beperkingen. Als laatste keuze komt de soort grazer omdat die afgeleid wordt van de werkwijze.

Grazers

Enkele voorbeelden van ancestrale rassen, voor lokaal, streekeigen gebruik:

• runderen
  • Aubrac (F)
  • Busha (CR)
  • Casta (F)
  • Galloway (UK)
  • Heidekoe (NL)
  • Herens (SW)
  • Highlander (UK)
  • Jersey (UK)
  • Kempens rund (BL, B)
  • Magyar Szürke, Hungarian grey cattle (HU)
  • Mocanitsa, Kaukasische bergkoe (RO, UA)
  • Oost-Vlaams witrood (B)
  • Podolic (GR)
  • Salers (F)
  • Yerli Kara, Anatolian black cattle (TU)
• schapen
  • primitieve schapen
    • Heidschnucke (D)
    • Hebridean (UK)
    • Manech (F)
    • Manx Loaghtan (IOM)
    • Soay (UK)
  • oude landrassen
    • Ardense voskop (B)
    • Barégoise (F)
    • Drents heideschaap (NL)
    • Kempens heideschaap (NL, B)
    • Mergellander (NL, B)
    • Solognote (F)
• geiten
  • Nederlandse landgeit (NL)
  • Pyrenaika (F, ES)
  • Rove (F)
  • Vlaamse landgeit (B)
• paarden
  • Exmoor
  • Konik
• ezels
  • Grand Noir de Béry (F)

Hoedende honden

Mee bezig Aan dit artikel of deze sectie wordt de komende uren of dagen nog druk gewerkt. Klik op geschiedenis voor de laatste ontwikkelingen.

Kuddebewakingshonden

Mee bezig Aan dit artikel of deze sectie wordt de komende uren of dagen nog druk gewerkt. Klik op geschiedenis voor de laatste ontwikkelingen.

Effecten van ecologische begrazing

Mee bezig Aan dit artikel of deze sectie wordt de komende uren of dagen nog druk gewerkt. Klik op geschiedenis voor de laatste ontwikkelingen.

Ecologische basisprincipes

Mee bezig Aan dit artikel of deze sectie wordt de komende uren of dagen nog druk gewerkt. Klik op geschiedenis voor de laatste ontwikkelingen.

Wie oefent ecologische begrazing uit?

Iedereen die de basisprincipes (zie Kenmerken) respecteert voert ecologische begrazing uit. De praktijk leert dat dit niet moeilijk is is maar eerder een zaak van gezond verstand.

• individuele ondernemers die dit als hun hoofdtaak doen
• organisaties, stichtingen
• hobbyfokkers van graasdieren
• herders zelfstandig of in loondienst
• landbouwers die dit vaak als uitbreiding zien van hun intensieve landbouw, of bio-landbouw
• natuurverenigingen
• veel particulieren in hun tuin

Waar wordt ecologische begrazing toegepast?

• in natuurgebieden (als natuur jurische erkende entiteiten), buiten die welke beschouwd worden als wildernis of te verwilderen, zou ecologische begrazing de de facto standaard moeten zijn
• buiten natuurgebied:
  • extensieve graslanden
  • wegbermen
  • langs autosnelwegen en verkeersknooppunten
  • spoorwegbermen
  • dijken
  • industrieterreinen
  • wachtbekkens
  • bosranden
  • beekvalleien

Dit artikel "Ecologische begrazing" is uit Wikipedia. De lijst van zijn auteurs is te zien in zijn historische   en/of op de pagina Edithistory:Ecologische begrazing.

---

 Facebook Page

 Follow us on Twitter !

Read or create/edit this page in another language

• Ecologische begrazing in English