Gedragswiel

Een gedragswiel (EN: behavior change wheel) is een communicatiemodel dat weergeeft welke factoren, kenmerken of determinanten gedrag kunnen beïnvloeden. Verschillende invullingen van het wiel kunnen worden gebruikt om verschillende gedragsveranderingen te ondersteunen, bijvoorbeeld in managementstijl of bij gezondheid. De invulling van Susan Michie (en collaga's) werd in 2011 gepubliceerd.^[1] Van deze invulling is een uitgebreide versie gemaakt met de naam gedragsbal (EN: behavior change wheel).^[2]

Gedragswiel ter ondersteuning van gezondheid[bewerken]

Het heeft als bedoeling gezondheidsgerelateerd gedrag beter te begrijpen en wil richting geven aan preventieve acties die inzetten op gedragsverandering. Het gedragswiel is opgebouwd als een tandwiel met drie soorten determinanten die de gezondheid van mensen kunnen beïnvloeden via hun gedrag. Het gaat om individuele determinanten en omgevingsdeterminanten.

Onderdelen[bewerken]

In de bovenste helft van het wiel staan de individuele determinanten:^[3]
- Competenties: dit zijn de fysieke en psychische vaardigheden en de kennis die men nodig heeft om een bepaald (gezond) gedrag te stellen of een (ongezond) gedrag te veranderen. Daaronder vallen o.a. gezondheidsvaardigheden, gedragsregulatie, lichamelijke fitheid, motorische/technische vaardigheden en vaardigheden om met moeilijkheden/stress om te gaan.
- Drijfveren: dit zijn de factoren die mensen motiveren tot een (on)gezond gedrag. Enerzijds zijn dit reflectieve (= beredeneerde, rationele) drijfveren, zoals attitudes, doelen en intenties, eigen-effectiviteit en risicoperceptie. Anderzijds zijn dit automatische drijfveren zoals impulsen, verlangens, behoeften en gewoonten.

In de onderste helft van het wiel staan de omgevingsdeterminanten:
- Context: dit omvat de fysieke, sociale, economische en politieke aspecten van de omgeving die het (on)gezonde gedrag mogelijk maken, ondersteunen en/of stimuleren. Denk daarbij aan de faciliteiten in en inrichting van de fysieke omgeving, de heersende sociale normen en sociale steun/druk. Maar ook aan de financiële haalbaarheid van het gevraagde gedrag, de manier waarop het gepromoot wordt en de geldende regels, wetten en aanbevelingen met betrekking tot het gedrag.

Verbanden[bewerken]

Deze determinanten staan niet los van elkaar maar hangen sterk met elkaar samen in hoe ze gedrag beïnvloeden. Dat doen ze op verschillende manieren:

door ongezond gedrag uit te lokken (vb. stress bij ongezonde voeding),
door ongezond gedrag in stand te houden (vb. positieve ervaringen bij alcoholgebruik),
door het risico op ongezond gedrag te vergroten (vb. gebrek aan gezondheidsvaardigheden bij seksualiteit) of daar net tegen te beschermen (vb. sociale steun bij rookstoppoging).

Oorsprong[bewerken]

Het gedragswiel werd ontwikkeld door het Vlaams Instituut Gezond Leven en is gebaseerd op het COM-B-model van Michie en collega’s. Het gedragswiel kadert ook binnen het Health Field Concept (Lalonde, 1974)^[4] waarin leefstijl/gedrag als belangrijke gezondheidsdeterminant benoemd wordt.