Het Regthuis en de Rechtspraak in Onderdendam vanaf het jaar 1800
Het Regthuis en de Rechtspraak in Onderdendam vanaf het jaar 1800.
Rond 1800 is Onderdendam een klein dorp met grote logementen en het Zylvesterhuis. Het dorp ligt niet op een wierde zoals de meeste omliggende dorpen en het heeft geen kerk. Kerkelijk valt het onder de Kerspels Menkeweer en Onderwierum. Onderdendam is ontstaan langs de vele waterwegen die in het dorp samenkomen en het had een vrije doorvaart naar de zee.
Onderdendam aangewezen als hoofdplaats van Hunsingo en Fivelingo.
Als de Fransen in 1795 in Nederland aan de macht komen en bestuurlijke en rechterlijke organisatie opzetten gaan ze hierbij uit van hun beginselen, Vrijheid,Gelijkheid en Broederschap. Volgens het beginsel "Gelijkheid" moest de bestuurlijke en rechterlijke macht centraal in het gebied zijn gevestigd en goed bereikbaar zijn voor ieder-een. Omdat Onderdendam centraal ligt in het gebied van Hunsingo en Fivelingo wordt het aangewezen als de hoofdplaats van dit gebied.
Onderdendam aangewezen als Burgerlyke Rechtbank. (23 september 1800)
In de BESLUITEN DER EERSTE KAMER VAN HET VERTEGENDWOORDIGEND LICHAAM DER BATAAFSCHEN VOLKS september 1800, wordt vermeld hoe de rechtsgebieden zijn ingedeeld.
De gebieden zijn met uitzondering van Texel, aan de hand van natuurlijke stromen ingedeeld, te weten:
HET DEPARTEMENT VAN DE EEMS.
HET DEPARTEMENT VAN DEN OUDEN YSSEL,
HET DEPARTEMENT VAN DEN RHYN.
HET DEPARTEMENT VAN DEN AMSTEL
HET DEPARTEMENT VAN TEXEL,
DEPARTEMENT VAN DE DELF.
HET DEPARTEMENT VAN DE DOMMEL.
HET DEPARTEMENT VAN SCHELDE EN MAAS
GELYKHEID, VRYHEID, BROEDERSCHAP. Dinsdag den 23. September I800. HET ZESDE JAAR DER BATAAFSCHE VRYHEID.
De Eerste Kamer van het Vertegenwoordigend Lichaam des Bataafschen Volks, gehoord hebbende de nadere voordrage haarer personeele Commissie ter organisatie van de Rechterlyke Macht, heeft gearresteerd de verdeeling der Departementen in Burgerlyke Rechtbanken, met de bepaalingen van derzelver Rechtsgebied en de plaatsing derzelve, volgende hier na geïnsereerd:
HET DEPARTEMENT VAN DE EEMS.
Burgerlyke Rechtbank van DOKKUM. Rechtsgebied over, enz.
Burgerlyke Rechtbank van LEEUWARDEN. Rechtsgebied over, enz.
Burgerlyke Rechtbank van HARLINGEN. Rechtsgebied over, enz.
Burgerlyke Rechtbank van BOLSWERD. Rechtsgebied over, enz.
Burgerlyke Rechtbank van DRAGTEN. Rechtsgebied over, enz.
Burgerlyke Rechtbank van GRONINGEN. Rechtsgebied over de geheele vyfde Ring; en wel de Gemeentens van Peize, Haren, Groningen, Zuidwolde en 't Hogezand, mitsgaders de Gemeentens van de Leek, Oldehove en Aduart, uit de vierde Ring en de Gemeente van Sapmeer uit de zevende Ring.
Burgerlyke Rechtbank van ONDERDENDAM. Rechtsgebied over de Gemeentens van Zeeryp, ten Boer, Godlinse, Appingadam, Leens, Eenrum , Winsum, Middelstum en Uithuizen, alle uit de zesde Ring,
Burgerlyke Rechtbank van WINSCHOTEN. Rechtsgebied over de geheele zevende Ring, en wel de Gemeentens van Zuidbroek, Veendam, Wildervank, Oude Pekel-A, Finterwold, Scheemda, Winschoten, Bellingwolde en Vlagtwedde; mitsgaders de Gemeentens van Siddeburen en Midwolderhamrik, uit de zesde Ring.
Mr. Johan Wichers tot drost en Mr. H.W. Hoving benoemd tot de secretaris van de jurisdictie.
Kort nadat de nodige functionarissen waren benoemd, hebben de drost en de secretaris van de jurisdictie, Mr. Johan Wichers en Mr. H.W. Hoving, hun nieuwe standplaats doorkruist op zoek naar een geschikte plaats voor het houden van de rechtdagen. Het enige gebouw, dat een goede indruk maakte, was het Zijlvesterhuis, maar toen het zijlvesterbestuur niet tot een besluit kon komen, besloten drost en secretaris voorlopig genoegen te nemen met het gebruik van ruimten in de herberg bij de aanlegplaats van de trekschuiten (nu "Vaartzicht").
De tweede keus bleek weldra niet een gelukkige greep te zijn; het gericht was op een "genante" wijze gehuisvest. Naast de jachtweide, die als wachtlokaal dienst deed, was er slechts één kamer voor de fiscaal van de jurisdictie en de advocaten samen en een veel te kleine en lage rechtkamer .Het was binnen de kortste keren duidelijk dat het medegebruik van een herberg met zo weinig faciliteiten niet kon voortduren.
Op 19 januari 1804 werd in de vergadering van het Departementaal Bestuur een verzoekschrift van Meint Lammerts Mulder en zijn vrouw Etta Stephania Numan behandeld, waarin zij aanboden het huis ten noordwesten van de Zijlvesterbrug op hun eigen kosten ge-schikt te maken voor een rechthuis.
Als een laatste poging mislukt om het Zijlvesterhuis als Rechtbank te gebruiken wordt besloten om in te gaan op het voorstel van Meint Lammerts Mulder en zijn vrouw. (uit Onderdendam Middelpunt van Hunsingo geschreven door A.L. Hempenius)
Herbergier Meint Lammerts Mulder en zijn vrouw, die het huis aan de Warffumerweg met de bijbehorende herberg (Middelstumerweg 1) hadden overgenomen van wedman Egbert Jans Tillema, stelden daarop hun woning aan de Warffumerweg 2 ter beschikking.
Het Contract met Mulder getekend op 25 september 1804
De Raden in het Departementaal Gerichtshof van Stad en Landen van Groningen, in naam en van wegen het Bataafsche Volk, betuigen met dezen open en Verzegelden Brieve, dat persoonlijk voor Ons zijn gecompareerd D.G. Rengers van Farmsum, S.W. Tjassens en H.N. Laclé als Gecommitteerden van het Departementaal Bestuur van Stad en Landen van Groningen tot het twede Departement welke tot de solemnisatie (officieel bekrachtigen) dezes door welgemeld Bestuur Speciaal waren gecommitteerd en geauctoriseerd bij deszelfs Besluit van Den 10 May 1804 No 7 waar van authentiek Extract bij Ons is gezien en gelezen ter eener, benevens Meint Lammerts Mulder Castelein in de Herberg ten Noordoosten van de Klap in het Menkeweerster gedeelte van Onderdendam en als hiertoe mede gevolmagtigd van zijne Ehevrouw Etta Stephania Numan ingevolge procuratie van heden, bijdezen geexhibeerd (voorgelegd), gezien en gelezen tevens possiderende (bezittende) de behuising en grond tegenover gemelde Herberg en ten Noordwesten van gezeide Klap, staande en gelegen, ter andere zijde, dewelke bekenden en verklaarden dat tusschen het Departementaal Bestuur van Stad en Landen van Groningen ter eener en opgemelde Ehelieden ter andere zijde is gecontraheerd (gehandeld) en geconvenieerd (overeengekomen) hetgeen in navolgende artikelen is beschreven. Eerstelijk zal de laatst gezegde behuisinge, ten Noordwesten van de Klap te Onderdendam zijn het Rechthuis der Jurisdictie van het Hunsingo Quartier, willende en accorderende het Departementaal Bestuur voorschreven, dat daarin van nu af aan zullen gehouden worden de Rechtdagen, mitsgaders alle andere Gerichtsbesoignes en de gemelde Jurisdictie, voor zoverre daartoe de benodigde vertrekken en appartementen bereids en het zelve voorhanden zijn; als de Rechtzaal; een Fiscaalkamer, waarover de Fiscaal ten allen tijde, zal kunnen disponeren, en waarin dezelve, voor Zig zal laten denunciëren (verschijnen) alle degenen, welke hij Ambtshalven in de Hoofdplaats der zelven Jurisdictie zal willen verstaan; een Advocaten Kamer, in welke de Advocaten voor dat Gericht practiserend, alsmede de Procureurs voor en gedurende de Rechtdagen; ‘t zij ordinaire (gewone), of ook ingevallen hunne praetentie vereischt wordt extraordinaire (buitengewone), alsmede bij of gedurende het houden van Commissien, en in ’t generaal, zo dikwijls zulks nodig is, zullen kunnen vertoeven of ook op buitengewone tijden wanneer de Drost, Secretaris of Fiscaal als dan daarover niet zullen hebben gedisponeerd, hunne besoignes zullen mogen houden; zullende echter ook dit vertrek staan ten dienste van de Gerichts Ambtenaren op alle tijden wanneer dezelve of een van Hun dit mogten nodig vinden buiten dien tijd wanneer de praesentie van een of meer Advocaten in het Rechthuis noodwendig wordt vereischt, gelijk hier in mede speciaal de Keerskopen (publieke veilingen) of executoniale Verkopingen gehouden zullen worden, en laatstelijk een Deurwaarders kamer, in welke behalven de Gerichts Deurwaarders ook nog zodanige bediende der Criminele Justitie plaats zal hebben als ten dienste van de Fiscaal wordt gerequireerd (gedaagd/opgeroepen). Ten Tweden, verbinden zich de twede Contrahenten (zij, die een overeenkomst sluiten) voor hun en alle degenen die hun in de opgemelde Herberg zullen succederen (opvolgen), om dit Rechthuis in deszelfs tegenwoordige staat en situatie, enz. enz.
----------------- hebbende ingelaten, in den inhoud dezer genoegen te nemen en dit Contract voor zooveel een ieder hunner aangaat te homologeren (bekrachtigen). Onder Ampts (ambts) Zegul (zegel) Residerende Raads paraphure (initialen) en Secretarii Subscriptie (onder handtekening van de secretaris) hebben gecorroboreerd (bevestigd) in Groningen Den 25 sten September 1800 en Vier.
H.G. Homan. H.G. Homan. Vz
Ter Ordonntie van het Gerichtshof voornoemd J. Offerhaus Secretaris
(Mr. Johannes Offenhaus was Griffier bij de regtbank van eersten aanleg te Groningen)
Herman Georg Homan Vice-president van Departemantaal Gerechtshof
Het gebouw aan de Warffumerweg 2 wordt verbouwd tot Regthuis.
In 1804 wordt de woning verbouwd tot rechtszaal met achter de balie een publieksruimte. Tegen het bestaande gebouw worden afzonderlijke kamers voor de fiscaal (officier van justitie) en de advocaten, een hoofd- en dwarsgang, alsmede een hok voor de deurwaarder gebouwd.
Dat de Gerichtszaal in de oude woning komt blijkt uit artikel 14 van het Request. Art. 14 De Zuidergevel boven de Gerichtszaal, thans van hout zijnde, zal niet, immers niet geheel, met steen, recht opgaande gemetseld, maar, ’t zij voor ’t geheel, of althans ten dele schuin gemaakt en met pannen belegd worden.
De herberg aan de overkant (Middelstumerweg 1) fungeerde als secretarie en belastingkantoor; het lokaal op de begane grond werd omgebouwd tot gevangenis.
Johan Wichers, Drost der jurisdictie van het Hunsingo kwartier. (1803 - 1805)
De aanstelling van het departementale bestuurslid Mr. Johan Wichers tot drost in de jurisdictie van het Hunsingokwartier bleek achteraf geen gelukkige keus. Inwoners van de jurisdictie klaagden erover dat de drost na meer dan een jaar nog niet in de hoofdplaats Onderdendam woonachtig was en daartoe was hij volgens de instructie wel verplicht. In een conferentie hierover met het departementale gerechtshof werden de klachten gegrond bevonden. Dit vormde een beletsel voor de doelstelling van de "ineensmelting" van de oude rechtstoelen, vond men. Het departement moest daarom de drost ernstig gelasten aan zijn plicht te voldoen om daarmee verdere maatregelen tegen hem te voorkomen. De kwestie loste zich echter vanzelf op door Wichers verzoek om een "honorabele demissie".
Gezondheidsproblemen en huiselijke omstandigheden zouden hem verhinderd hebben het drostambt optimaal te vervullen. Mr. Pieter Rembt Sickinghe volgde hem korte tijd daarna op als drost.
Mr. Piet Rembt Sickinghe, drost der jurisdictie van het Hunsingokwartier.1805-1811
Mr. Piet Rembt Sickinghe trouwt op 07 maart 1780 met Anna Josina Petronella Alberda van Ekenstein. Haar vader brengt het Landgoed Ekenstein (nabij Appingedam) weer tot grote bloei.
In 1810 wordt Nederland ingelijfd bij Frankrijk en wordt Lodewijk Napoleon koning over het Koningrijk Holland
LODEWIJK NAPOLEON , door de gratie Gods en de Constitutie des Koningrijks, Koning van HOLLAND, Connétable van Frankrijk.
Het wetgevend ligchaam goedgekeurd hebbende de voordragt, door Ons daartoe gedaan :Hebben Wij, besloten en besluiten: Wordt gearresteerd het Wetboek op de Regterlijke Instellingen en Regtspleging in het Koningrijk Holland hierna volgende:
WETBOEK op de REGTERLIJKE INSTELLINGEN EN REGTSPLEGING in het KONINKRIJK HOLLAND.
EERSTE BOEK
REGTERLIJKE INSTELLINGEN EN WERKZAAMHEDEN,
EERSTE TITEL.
REGTERLIJKE INSTELLINGEN,
EERSTE HOOFDSTUK. ALGEMEENE BEPALINGEN,
VIJFDE HOOFDSTUK VAN DE VIERSCHAREN.
Art. 36.
De geheele oppervlakte van het rijk zal verdeeld worden in één-en-veertig districten, waarin zullen worden opgerigt de navolgende vierscharen:
33°. De vierschaar van Groningen, residerende in die stad, en bevattende het eerste kwartier van het departement stad en lande van Groningen , zoodanig als
dit bij decreet van den 27sten van grasmaand 1808 is bepaald.
34°. De vierschaar van Appingadam, residerende aldaar. en bevattende het tweede kwartier van hetzelve departement als voren.
35°. De vierschaar van Winschoten, residerende aldaar, en bevattende het derde kwartier van hetzelve departement als voren.
Het gebied is gelijk gebleven maar Onderdendam is nu niet meer de hoofdplaats. Deze funktie is overgenomen door de stad Appingedam. Het beginsel van gelijkheid heeft het kennelijk verloren van de stad.
De band die Mr. Piet Rembt Sickinghe en zijn vrouw met Appingedam (Ekenstein) hebben heeft hier waarschijnlijk aan bijgedragen.
Het Regthuis in Onderdendam wordt een Vredegeregt.
Omdat Appingedam vanaf 1811 de hoofdplaats is van Hunsingo en Fivelingo wordt de Rechtbank in Appingedam gebouwd. Rechtbank Appingedam Het Regthuis in Onderdendam dient als dependance van deze Rechtbank. Dit wordt een Vredegerecht genoemd.
Indeling van het gebied.
Appingedam: Kanton Appingedam en Kanton Loppersum
Onderdendam: Kanton Middelstum en Kanton Winsum
Als de eigenaren van het Regthuis in 1828 het pand willen verkopen plaatsen ze op 24 november 1828 een advertentie in de Provinciale Groninger Courant.
met de onderstaande tekst:
Vrij, UIT DE HAND, om te Verkopen, om op Mei 1829 te aanvaarden wordt aangeboden: de van ouds zeer gerenomeerde HERBERG en BEHUIZINGE, HET VOOR-MALIG REGTHUIS VAN HUNSINGO, thans het locaal van zittingen voor HET PLAATSELIJK BESTUUR, en van het VREDEGEREGT te ONDERDENDAM; voorts een nieuw gebouwde STALLING, voor 80 a 100 Paarden. als mede 3 Bunders 50 Roeden kostelijk oud GROENLAND, alles staande en gelegen te Onderdendam. De Gadingmakende vervoege zich voor of op den 20 DECEMBER 1828, bij de Eigenaren en Bewoners, J . S. NIENOORT, en Vrouw KOOPKE DUURTS, te Onderdendam.
november 1813 Willem I aangesteld als soeverein vorst in de Nederlanden
In 1813 is Napoleon verslagen en wordt hij verbannen door de overwinnaars. In november van dat jaar wordt Willem I aangesteld als nieuw soeverein vorst in de Nederlanden. Dit nadat er op hoog politiek niveau in 1814 tijdens het Congres van Wenen de nieuwe landkaart van Europa is ingetekend. De overwinnaars van Napoleon stelden zich op het standpunt dat er een nieuwe machtige bufferstaat boven Frankrijk moest komen te liggen. België alleen werd te zwak bevonden. Daarom werd overeengekomen dat er een nieuwe staat bestaande uit België, Luxemburg en de Noordelijke Nederlanden moest komen.
Bij elkaar moesten zij het Verenigd Koninkrijk gaan vormen onder leiding van een soeverein vorst, Willem I, de zoon van de in 1795 gevluchte stadhouder Willem V en prinses Wilhelmina van Pruisen. De vorming van het Verenigd Koninkrijk, onder leiding van Willem I heeft tot gevolg dat er in 1815 nieuwe wetgeving moet komen.
Deze wetgeving is beschreven in het stuk:
Wet Betrekkelijk de Zamenstelling der Regterlijke Magt en het Beleid der Justitie. jaargang 1814 of 1815
In het eerste hoofdstuk wordt de "zamenstelling der Geregtshoven, Hooge Vierscharen en Regtbanken" geregeld. Hierin staat de tabel der Civiele Regtbanken vermeld.
Voor de Provincie Groningen zijn dat:
1°. Eene civiele regtbank te Groningen, over de Stad Groningen.
2°. Eene civiele regtbank op het Hogezand, over de Dorpen: Hoogezand, Haren enz.
3°. Eene civiele regtbank te Onderdendam, over de Dorpen: Onderdendam, Zuidwolde enz
4°. Eene civiele regtbank te Appingadam, over de Stad Appingadam, en de Dorpen: Delfzijl enz.
5°. Eene civiele regtbank te Zuidhorn over de Dorpen: Zuidhorn, Ezinge enz.
6°. Eene civiele regtbank te Zuidbroek, over de Dorpen: Winschoten enz.
7°. Eene civiele regtbank te Wedde, over de Dorpen: Oude of Bellingwolder Schans enz.
In 1838 vindt er een hervorming plaats van de Regterlyke magt en het beleid der Justitie.
De voorbereiding van deze hervorming begint reeds met de Wet van den 18 April 1827. Door de Belgische revolutie kunnen deze hervormingen niet direct worden toegepast, pas nadat Koning Willem I in 1837 België erkend als zelfstandige staat, kan in 1838 de hervorming van de rechterlijke macht worden doorgevoerd.
Er komen rechtbanken van verschillende niveaus.
In Art. 1. van de Wet van den 18 April 1827 staat: De regterlijke magt wordt, onverminderd het regtsgebied aan den militairen regter toegekend, uitgeoefend door :
1°. De Kanton-Geregten ;
2°. De Arrondissements-Regtbanken;
3°. De Provinciale-Geregtshoven, en de kriminele Regtbank te Amsterdam gevestigd ;
4°. Den Hoogen Raad.
Door de vorming van Kantongerechten verdwijnen in Nederland de Vredegeregten. In België, die nu zijn eigen wetgeving heeft, blijven de Vredegeregten bestaan.
Kantongerecht Onderdendam 1838 tot 1934
Van 1838 tot 1877 is het Kantongerecht gevestigd in het Regthuis (Warffumerweg 2) en valt het onder het arrondissement Appingedam. Bij de verbouw In 1839 voor de vestiging van het Kantongerecht is de dakconstructie van het Regthuis aanmerkelijk veranderd.
De vestiging van het Kantongrecht in het Regthuis veranderd door de WET van den 9den April 1877, tot vaststelling van het regtsgebied en de zetels van de arrondissementsregtbanken en kantongeregten.
Bij deze wet wordt het arrondissement Appingedam opgeheven en toegevoegd aan het arrondissement Groningen. Als compensatie krijgt Appingedam een Kantongerecht. Onderdendam valt voortaan onder het arrondissement Groningen.
Bovengenoemde wet heeft tot gevolg dat de bovenzaal van Middelstumerweg 1, in 1877 wordt opgeknapt voor de vestiging van het Kantongerecht.
Het arrondissement Groningen geeft er de voorkeur aan om alles in één pand te huisvesten. En wel aan de Middelstumerweg 1. Kantongerecht Onderdendam
De rechtszaal zat echter boven de gelagzaal van de Herberg. Omdat de verkoop van drank, beneden in de herberg, voor het Kantongerecht als hinderlijk werd beschouwd stelde de gemeente Bedum in 1883 grond aan de Bedumerweg beschikbaar voor de bouw van een nieuw Kantongerecht.
Het Nieuwe Kantogerecht op Bedumerweg 48 werd op 1 april 1885 officieel in gebruik genomen.
De bouwkosten bedroegen f 13.400,-.
Van 1838 tot 1877 was Onderdendam het tweede kanton van de Rechtbank Appingedam.
Van 1877 tot 1934 was het het vierde kanton van de Rechtbank Groningen.
Nadat het kanton de grote herindeling in 1877 had overleefd, kwam er in 1934 toch een einde aan zijn bestaan. Het ging op in het kanton Groningen.
De Rechtbank Appingedam Rechtbank Appingedam was tot 1877 een rechtbank in de Nederlandse stad Appingedam.
De rechtbank werd gesticht in 1811 in de Franse tijd als rechtbank van eerste aanleg. Bij de hervorming van 1838 werd Appingedam een arrondissementsrechtbank.
In 1877 was Appingedam een van de 11 rechtbanken die werden opgeheven, het arrondissement werd toegevoegd aan het arrondissement Groningen.
Er bleef nog wel een kantongerecht dat echter uiteindelijk in 1933 ook gesloten werd.
Organisatie van de rechterlijke macht
WET van den 17den November 1933, Staatsblad 606, houdende wettelijke bepalingen In verband met de nieuwe vaststelling- van het rechtsgebied en de zetels der rechtbanken en kantongerechten.
Wij WILHELMINA, ENZ. .. . doen te weten :
Alzoo Wij in overweging genomen hebben, dat het wenschelijk is bepalingen te treffen in verband met de nieuwe vaststelling van het rechtsgebied en de zetels der arrondissementsrechtbanken en kantongerechten; Zoo is het, dat Wij, den Raad van State, enz.
Art. 1.
De arrondissementsrechtbanken te Tiel en Winschoten en de kantongerechten te Oss, Heusden, Waalwijk, Veghel, Oirschot, Oosterhout, Tholen, Gulpen, Weert, Elst, Doesburg, Geldermalsen, Zaltbommel, Druten, Vianen, Kampen, Ommen, Goor, Schoonhoven, Ridderkerk, Sliedrecht, Goes, Hulst, Schagen, Medemblik, Purmerend, Haarlemmermeer, Breukelen-Nijenrode, Wijk bij Duurstede, Woerden, Dokkum, Bergum, Harlingen, Bolsward, Lemmer, Zuidhorn, Appingedam, Onderdendam en Hoogeveen zijn ontbonden.
Deze wetten traden in werking op 1 januari 1934, Staatsblad 623, en stelden de rechtsgebieden van de gerechtshoven en de zetels van de arrondissementsrechtbanken en kantongerechten vast.
Zowel het Kantongerecht in Onderdendam als de kantongerechten in Winschoten, Appingedam en Zuidhorn worden bij deze wetgeving opgeheven.
Dit artikel "Het Regthuis en de Rechtspraak in Onderdendam vanaf het jaar 1800" is uit Wikipedia. De lijst van zijn auteurs is te zien in zijn historische en/of op de pagina Edithistory:Het Regthuis en de Rechtspraak in Onderdendam vanaf het jaar 1800.
