Jos van Beurden

Joseph Maria (Jos) van Beurden (Rotterdam, 16 maart 1946) is senior onderzoeker koloniale collecties en teruggavekwesties. Met de door hem opgezette berichtendienst RM* [restitution matters] bedient hij een groot internationaal netwerk in het Zuidelijk en Noordelijk halfrond.

Achtergrond

Van Beurden werd geboren in een kinderrijk rooms-katholiek onderwijzersgezin. Niet alleen zijn vader, maar ook zijn moeder en zijn latere stiefmoeder stonden voor de klas.

Studietijd

Jos wilde missionaris worden, liefst in Afrika. Hij ging daarom naar het seminarie van de paters Franciscanen in Venray, maar op zijn vijftiende haakte hij af en volgde in Utrecht, waar het gezin Van Beurden woonde, de gymnasiumopleiding aan het St. Bonifatiuscollege.

Na een jaar geschiedenis te hebben gestudeerd aan de Rijks Universiteit Utrecht, switchte Van Beurden naar de rechtsgeleerdheid met de vrije masteropleiding als keuze. Hij studeerde af op de scriptie Recht en Struktureel Geweld.

Professionele Bezigheden

Jos van Beurden heeft vrijwel heel zijn leven als zelfstandige gewerkt. In zijn loopbaan zijn vier accenten te onderscheiden: internationale samenwerking, de Hoorn van Afrika en de migranten uit die landen in Nederland, sociale cohesie in zijn Utrechtse woonbuurt en bescherming van het cultureel erfgoed van landen uit het zuiderlijk halfrond.

Internationale samenwerking

Van Beurden en zijn toenmalige partner Jenneke Arens werkten vanaf eind 1973 in opdracht van Caritas Bangladesh aan een onderzoek naar boerencoöperaties, die Caritas had helpen opzetten. Hun opdracht was om de machtsverhoudingen op dorpsniveau wetenschappelijk te beschrijven daar vooral de rijkere boeren van de coöperaties bleken te profiteren. De organisatie wilde dat armere boeren meer kansen kregen. De twee veldwerkers onderzochten de ongelijke machtsbalans tussen arme en rijke boeren en publiceerden na een jaar de resultaten van hun onderzoek in het boek Jhagrapur. Het verscheen zowel in het Engels als in het Bengaals. Caritas Bangladesh verwierp het manuscript omdat de organisatie zich stoorde aan de hoofdstukken over seksueel en huiselijk geweld tegen vrouwen en over landhervorming, waar arme en landloze boerenfamilies om vroegen. Beide onderwerpen waren taboe in het toenmalige Bangladesh. Desondanks werd de Bengaalse editie meerdere malen herdrukt.

Van 1977 tot 1984 werkte Jos van Beurden als stafmedewerker bij de X min Y Beweging, een klein fonds dat geld inzamelde bij particulieren om bevrijdingsbewegingen en andere progressieve groepen in het zuidelijk halfrond en daarmee verwante groepen in het noordelijk halfrond te steunen.

Hoorn van Afrika en migranten

Dankzij zijn werk bij de X minY Beweging ontwikkelde van Beurden nauwe banden met migranten in Nederland en Europa afkomstig uit Eritrea, Ethiopië en Sudan. Samen met hen en andere Nederlanders zette hij acties op. Daarbij werd het zogenaamde tango-principe gehanteerd. In de samenwerking werden Nederlanders en mensen uit de Hoorn steeds aan elkaar gekoppeld. Die wezen aanvankelijk vooral op de hongersnood in het gebied, en later steeds meer op het zelfbeschikkingsrecht van Eritrea en de mensenrechtenschendingen in Ethiopië. Vanaf 1985 verbleef hij regelmatig in delen van Eritrea die onder de controle vielen van het Eritrean People’s Liberation Front (EPLF). In 1986 bracht hij zijn eerste van circa vijftien bezoeken aan Ethiopië. In 1987 verbleef hij een week in de EPLF-loopgraven en schreef van daaruit zijn eerste grote journalistieke product: De vergeten oorlog, dat door Vrij Nederland werd gepubliceerd. In de loop van de jaren 1990 verlegde hij het accent steeds meer van solidariteits- naar journalistiek werk rond de Hoorn van Afrika.

Sociale cohesie in zijn buurt

Sinds 1990 is Jos van Beurden sociaal actief in de buurt in Utrecht-Oost waar hij woont. Hij was enkele jaren voorzitter van het buurtcomité. In 1997 publiceerde hij Oorlogsjaren in een buurt van stand, waarin vijfentwintig oud-bewoners aan het woord komen die tijdens en kort na de Tweede Wereldoorlog in zijn buurt hadden gewoond. In 2012 volgde Buurt van zeehelden, stille helden en andere mensen in Utrecht Oost over de geschiedenis, architectuur en ruim honderd jaar sociaal leven in die buurt.

Bescherming van het cultureel erfgoed van landen in het zuiden

Tijdens een reis naar West-Afrika in 1991 ontdekte Van Beurden het thema van de roof van kunst en antiquiteiten en de smokkel ervan van het zuidelijk naar het noordelijk halfrond. Dit thema zou de rest van zijn loopbaan domineren.

In Mali zag hij hoe oude graf- en woonheuvels systematisch werden geplunderd en talloze objecten het land verlieten. Die roof had een piek gekend tijdens de Sahel-droogte van 1974 maar was in feite al veel ouder en tijdens de Franse overheersing begonnen. Al snel bleek de situatie in andere landen in Afrika en Azië niet veel beter. In oktober 1995 ontdekte hij in de haven van Rotterdam hoe een Nederlandse kunsthandelaar hemelnimfen uit de Angkor regio in Cambodja en bronzen boeddhahoofden uit Ayutthaya in Thailand probeerde in te voeren, en hoe moeilijk het voor de douane was die smokkel tegen te houden. In die jaren kwam hij erachter dat een andere Nederlandse handelaar via de haven cultureel erfgoed uit Ghana probeerde in te voeren. Het ging allemaal om objecten die volgens de wetgeving van die landen niet uitgevoerd hadden mogen worden. Van Beurden publiceerde deze vondsten in diverse media.

Samen met een Nederlandse conservator zette hij in 2001 het Leiden Network for the Preservation of Cultural Heritage op. Met professionals uit de culturele en justitiële sectoren uit acht Europese landen: conservatoren, archeologen, andere academici, douane- en politiemedewerkers en onderzoeksjournalisten. Zij verzetten zich tegen de illegale kunsthandel en bevorderden in eigen land de ratificatie van het Unesco verdrag van 1970 inzake onrechtmatige invoer, uitvoer of eigendomsoverdracht van cultuurgoederen. Dat verdrag moest politie en douane een middel in handen geven om smokkel harder tegen te kunnen gaan. In 2009 voerde Nederland het verdrag in.

Omdat het Unescoverdrag van 1970 alleen betrekking had op de lopende illegale handel, en omdat oud-koloniën er niets aan hadden om hun eisen te versterken voor de teruggave van talloze religieuze, culturele en historische schatten die zij tijdens het kolonialisme hadden verloren, verschoof Van Beurden de aandacht in zijn onderzoek toen vrijwel volledig naar collecties uit koloniale contexten in musea en bij particulieren in het noordelijk halfrond.

Eind 2016 promoveerde hij op het onderwerp aan de Vrije Universiteit in Amsterdam en een half jaar later verscheen Treasures in trusted hands – Negotiating the future of colonial cultural objects. In het boek bracht hij de massale stroom van koloniale collecties van het zuidelijk naar het noordelijk halfrond in kaart, analyseerde hij voorbeelden van geslaagde en mislukte teruggaven en vergeleek hij het omgaan met koloniale roofkunst met de manier waarop Naziroofkunst wordt afgehandeld. Daarmee hielp hij de kwestie van koloniale collecties te agenderen. In 2018 begon hij via de mailing list RM* [restitution matters] nieuwsberichten over koloniale collecties en teruggave te verspreiden. Die gaan naar honderden erfgoedprofessionals en geïnteresseerden in het zuidelijk en het noordelijk halfrond. Sinds 2020 worden de berichten ook verspreid via Facebook en Linkedin.

In 2021 publiceerde hij Ongemakkelijk Erfgoed – Koloniale collecties en teruggave in de Lage Landen. Dat vertelt hoe de regeringen, musea en een enkele particulier in Nederland en België zoeken naar een antwoord op de steeds luidere roep om teruggave oud-koloniën van beiden landen van een deel van hun verdwenen erfgoed. De Engelse vertaling ervan, Inconvenient Heritage - Colonial collections and restitution in the Netherlands and Belgium, komt in 2022 uit.

Trivia

Jos van Beurden werd in 2012 benoemd tot Officier in de Orde van Oranje-Nassau.

Privé

De partner van Jos van Beurden is Louise Boelens, jurist en psycholoog. Zij hebben twee zoons.

Over Jos van Beurden

• Henny de Lange, 'Musea, geef die koloniale roofkunst terug', in: Trouw - De Verdieping, 28 mei 2017, pp. 6–11 (interview)
• Eric Brassem, 'Roofkunst komt thuis', in: Trouw, 29 juni 2019
• Eric Brassem, 'Ik zeg niet: alles moet terug', in: Trouw, 5 juni 2021, pp. 6–7 (interview)
• Inge Schelstraete, 'Het besef groeit dat teruggeven ook verrijkend is', In: De Standaard, 5 en 6 juni 2021, pp. 46–47

Bibliografie (selectie)

• Inconvenient Heritage – Colonial collections and restitution in the Netherlands and Belgium. Amsterdam, Amsterdam University Press, 2022 (te verschijnen).
• Ongemakkelijk erfgoed - Koloniale collecties en teruggave in de Lage Landen. Walburg Pers, Zutphen, 2021.
• 'Returns by the Netherlands to Indonesia in the 2010s and the 1970s', in: Louise Tythacott and Panggah Ardiyansah, Returning Southeast Asia’s Past – Objects, museums and restitution. NUS Press, Singapore, 2021, 187-208
• 'Dealing with claims for Nazi-looted art and colonial objects', in: Koen Vlassenroot and Colin Hendrickx (eds.), Strengthening African-European Connections – Sharing Past and Future. AfricaMuseum, Tervuren, 2021, 129-13.
• 'Dubieuze verwervingen en het Advies over de omgang met koloniale collecties', in: Justitiële verkenningen, 46e jaargang [4]. WODC – Boom juridisch 2020, 63-75.
• 'Musea en dissonant koloniaal erfgoed – Een lastige relatie', in: Boekman – Trends in kunst en cultuur, 32e jaargang [124]. Amsterdam, 2020, 36-41.
• 'Teruggave ontrafeld - Reflecties over museumobjecten in tijden van repatriëring en restitutie / Returns unravelled – Reflections on museum objects in the age of repatriation and restitution', in: Volkskunde – Tijdschrift over de cultuur van het dagelijks leven, 120e jaargang [3], ’s-Gravendeel, 2019, 305-323; 325-339 (met Kathleen Adams en / and Paul Catteeuw).
• 'Niet alles is roofkunst – Wat te doen met andere koloniale collecties?', in: Volkskunde – Tijdschrift over de cultuur van het dagelijks leven, 120e jaargang [3],'s-Gravendeel 2019, 495-511
• Herplaatsing collectie voormalige Museum Nusantara Delft – Lering en vragen 2013-2018. Museum Prinsenhof en Nationaal Museum van Wereldculturen, Delft en Leiden, 2019
• 'Decolonisation and colonial collections: An unresolved conflict'. BMGN Low Countries Historical Review, Vol. 133 [2], Amsterdam, 2018, 66-78
• Treasures in Trusted Hands - Negotiating the Future of Colonial Cultural Objects. Sidestone Press, Leiden, 2017.
• Ethiopia: Footsteps in dust and gold. Stichting Kunstboek, Oostkamp, 2014 (met Arjan van Dijk).
• Buurt van zeehelden, andere helden en gewone mensen in Utrecht Oost. Stichting Zes Zeehelden, Utrecht, 2012 (met Hans van Dijk en Sipke de Jong).
• The Return of Cultural and Historical Treasures: the Case of the Netherlands. KIT Publishers, Amsterdam, 2012.
• 'The Dutch treatment of tainted objects', in: Andrea Kieskamp (ed.) Sense and Sensitivity: The Dutch and Delicate Heritage Issues. ICOM Nederland, 2010, 16-25.
• 'Looting, Theft and Smuggling of Cultural Heritage: A Worldwide Problem', in: Juliette van Krieken Pieters, Art and Archaeology in Afghanistan: Its Fall and Survival. Brill, Leiden, 2006, 295-323.
• 'An Etruscan Cuirass', in: Culture Without Context - The Newsletter of the Illicit Antiquities Research Centre, issue 18. Cambridge University, Cambridge, 2006, 8-10.
• Cultuurbankier in Overheidsdienst: 25 Jaar Ambassadeur voor Internationale Culturele Samenwerking. Ministerie van Buitenlandse Zaken, Den Haag, 2005 (boekje).
• 'A tainted temple bell from Cambodia?', in: Culture Without Context - The Newsletter of the Illicit Antiquities Research Centre, issue 17. Cambridge University, Cambridge, 2005, 23-24.
• Partnerships in Cultural Heritage: The international projects of KIT Tropenmuseum in Amsterdam (KIT Publishers, Amsterdam, 2005).
• From Output to Outcome? 25 Years of IOB Evaluations. IISG, Amsterdam, 2004 (met Jan-Bart Gewald).
• Goden, Graven en Grenzen – Over kunstroof uit Afrika, Azië en Latijns-Amerika. KIT Publishers, Amsterdam, 2001; Querido Fosfor, Amsterdam, 2003.
• 'A holy cross and the necessity for international conventions', in: Culture Without Context – The Newsletter of the Illicit Antiquities Research Centre, issue 9. Cambridge: Cambridge University, 2001, 30-31
• 'Prins Claus, realist in ontwikkeling' (interview), in: Internationale Samenwerking – Maandblad van de Voorlichtingsdienst van het ministerie van Buitenlandse Zaken, 14e jaargang [10]. Den Haag, ministerie van Buitenlandse Zaken, 1999, 12-15 (met Didier Seroo)
• De vinger op de zere plek – Solidariteit met Zuidelijk Afrika 1961 – 1996. Babylon, 1996 (met Chris Huinder)
• 'Kunstroof' (special), in: Internationale Samenwerking – Maandblad van de Voorlichtingsdienst van het ministerie van Buitenlandse Zaken, 10e jaargang [1]. Den Haag, ministerie van Buitenlandse Zaken, 1995, 32-39.
• 'De stille roof van Afrika’s culturele erfgoed', in: Vice Versa, 28e jaargang [6]. SNV, Den Haag, 1994, 11-28
• Jhagrapur - Poor peasants and women in a village in Bangladesh. Third World Publications 1977; Orient Longman, 1980; Gonoprakashani, 1980, 1985, 1995, 1998 (met Jenneke Arens).

Bronnen

Dit artikel "Jos van Beurden" is uit Wikipedia. De lijst van zijn auteurs is te zien in zijn historische   en/of op de pagina Edithistory:Jos van Beurden.

📰 Article(s) of the same category(ies)

• Eric van Sloten
• Wicher Wedzinga

---

 Facebook Page

 Follow us on Twitter !

Read or create/edit this page in another language

• Jos van Beurden in English