Landgoed Haarzuilens
Landgoed Haarzuilens
| ||
| Natuurgebied | ||
| Situering | ||
| Land |  Nederland
| |
| Coördinaten | 52° 8′ NB, 4° 60′ OL | |
| Dichtstbijzijnde plaats | Utrecht | |
| Informatie | ||
| Oppervlakte | 4 km² | |
| Beheer | 2000-heden (Natuurmonumenten) | |
| Foto's | ||
| ||
Landgoed Haarzuilens is een natuurgebied van 400 ha in de provincie Utrecht. Het is vooral bekend door haar culturele achtergrond, met name het Kasteel de Haar dat door het natuurgebied omringd wordt. Het landgoed wordt beheerd door de Vereniging Natuurmonumenten.
Gebied[bewerken]
Landgoed Haarzuilens ligt in een polderlandschap ten westen van Utrecht, rondom de plaats Haarzuilens. Het ligt in een overgangsgebied van rivieren naar laagveengebied. Hierdoor bestaat de ondergrond uit afzetting van de omringende rivieren. Hierbij grenst de rivier de Bijleveld aan het natuurgebied[1][2].
Het gebied is opgebouwd uit compartimenten die open met elkaar in verbinding staan. Het grootste gedeelte bestaat uit grasland en door vrijwel het hele gebied lopen sloten. In het noorden en westen liggen er stroken akkers en in het noorden en zuiden liggen er patches bos. Enkele bijzonderheden zijn nog een hoogstamboomgaard, een eendenkooi en enkele verschillende soorten bosjes. Hieronder vallen een berkenbosje, een essen-iepenbosje en verscheidene geriefhoutbosjes[1].
Geschiedenis[bewerken]
In de afgelopen drieduizend jaar heeft de Oude Rijn het landschap gevormd. Zijtakken van de Oude Rijn en de Kromme Rijn, waaronder de Bijleveld lieten zandige afzetting achter in het gebied. De oeverwalzone die nu nog herkenbaar is, lag ooit aan een uitgestrekt veenmoeras dat nu het Utrechts-Hollandse veenweidegebied is[2].
Het gebied in en rondom Haarzuilens hoorde oorspronkelijk bij kasteel de Haar. Tot het jaar 2000 was het landgoed eigendom van de baron Van Zuylen, in dat jaar heeft de baron het grootste gedeelte van het landgoed verkocht aan Natuurmonumenten [1]. Tot die tijd werd het landgoed gebruikt voor landbouw. De kleigrond fungeerde hier als een goede vruchtbare bodem. Nadat Natuurmonumenten het land heeft gekocht, is er een visie ontwikkeld omtrent het natuurbeleid, met als speerpunten het verzorgen van recreatie voor stedelingen en het introduceren van een grotere biodiversiteit [2].
Ecologie[bewerken]
Lange tijd is het landgoed van Haarzuilens gebruikt voor landbouw en bestond het gebied grotendeels uit weiland afgewisseld door bosjes. In het gebied zijn kenmerken terug te vinden uit deze tijd zoals de knotbomen, waarvan sommige al in het jaar 1850 bestonden; de hoogstamboomgaarden, die vooral bij boerderijen terug te vinden zijn; langs de slootranden staan elzensingels en tussen de verschillende stukken weiland staan meidoornhagen[2] . Aangezien het landgoed in de buurt van de stad Utrecht ligt, fungeert het gebied als recreatiegebied. Door Natuurmonumenten zijn wandelpaden aangelegd en is het gebied aantrekkelijk gemaakt voor kinderen om in te ravotten. Door natuurmonumenten wordt er aandacht besteed aan de geschiedenis van het gebied en spelen de overgebleven gebiedskenmerken een belangrijke rol. Zo is er het Wielrevelt waar gewassen worden verbouwd zoals die vroeger ook verbouwd werden en wat is afgezet met een meidoornhaag. Ook is er voor wandelaars het Haarpad aangelegd, dit pad volgt de route die de mensen vroeger liepen van het dorpje Haarzuilens naar de kerk in het aangrenzende dorpje [1].
Door de lange periode waarin landbouw bedreven werd, is er veel mest in de bodem terechtgekomen [1]. Dit is voordelig voor de hoeveelheid voedsel die er geoogst kan worden, maar daardoor is er geen ruimte meer voor andere soorten. Nu het gebied een natuurgebied is geworden, wil Natuurmonumenten weer ruimte creëren voor de andere soorten om de biodiversiteit in het gebied te verhogen. Door het verwijderen van grond waar veel mest in zit, kunnen ook kwetsbare en minder voorkomende soorten er weer gaan groeien. Door het beheer van Natuurmonumenten is de biodiversiteit weer aan het toenemen en dat is belangrijk. Er leven namelijk al een aantal bijzondere soorten in het gebied, zoals negen soorten vleermuizen, de bittervoorn en de kamsalamander [2].
Op de rest van de omgeving heeft het landgoed ook een positief effect. Haarzuilens vormt namelijk een groene schakel tussen het Groene hart en de stad Utrecht. Hierdoor worden de ecologische waarden van de Haarrijnse Plas en het Leidsche Rijn Park versterkt [2].
Beheer[bewerken]
Landgoed Haarzuilens wordt sinds het jaar 2000 beheerd door Natuurmonumenten. Hiervoor hoorde het bij Kasteel de Haar en werd het voornamelijk gebruikt voor landbouw. Sinds 2000 is het landgoed een natuurgebied en heeft Natuurmonumenten een beheerplan opgesteld. Dit beheerplan richt zich op recreatie en biodiversiteit. Het landgoed ligt in de buurt van Utrecht en fungeert als recreatiegebied voor mensen uit de stad en uit de buurt van Haarzuilens. Er zijn wandelpaden, er is ruimte om te ravotten en er zijn oude gebiedskenmerken te zien uit de tijd dat het gebied nog bij het kasteel hoorde.
Het landschap is ontstaan door ontginning in de late middeleeuwen en door de aanleg van het kasteelpark en het dorp aan het einde van de 19e eeuw. Hieruit zijn drie kenmerkende landschapstypen ontstaan: Het kasteelpark; de middeleeuwse veenweideontginning en het oeverwallandschap[1].
Het beheer door Natuurmonumenten richt zich specifiek op drie belangrijke punten: het behouden van cultuurhistorische waarden, behoud landschappelijke karakteristieken en behouden en versterken van de aanwezige natuurwaarden. Met deze drie doelstellingen moet de eeuwenoude eenheid van natuur, cultuur en landbouw gewaarborgd blijven [2].
In het Wielrevelt worden nog steeds voedselgewassen verbouwd zoals dit al in de 14e eeuw gebeurde. Hierdoor wordt de historische sfeer van het kasteel bewaard. In het oeverwallandschap worden de kenmerkende akkers en hoogstamboomgaarden teruggebracht om deze sfeer te versterken. Het beheren van landschappelijke karakteristieken wordt gedaan door in de middeleeuwse veenwijdeontginning de openheid en het sloot- en kavelpatroon te behouden. Vooral de afwisseling tussen bos en open grasland is kenmerkend voor het landschap. Het behouden en versterken van de aanwezige natuurwaarden wordt vooral gedaan door het verwijderen van de bovenste laag bemeste grond. De grond is sterk bemest geweest in de tijd dat er landbouw plaatsvond. Door het verwijderen van deze voedzame grond komt er meer ruimte voor meer verschillende soorten en kan de biodiversiteit toenemen.[1]
Om de biodiversiteit langs de oevers in het gebied te verhogen, worden natuurvriendelijke oevers aangelegd. Hierbij worden de oevers afgevlakt zodat amfibieën zich beter tussen land en water kunnen bewegen en zodat er oeverplanten kunnen groeien[2].
In de sloten en poelen wordt er ook gewerkt aan de biodiversiteit. Dit wordt vooral gedaan door het beheren van het waterpeil om een zo natuurlijk mogelijk waterpeil te behouden. Dit wordt gedaan in samenwerking met waterschap door middel van baggeren en gemalen. Het baggeren wordt op een natuurvriendelijke manier gedaan. Na het baggeren in de sloten worden de grote zoetwatermosselen weer teruggezet omdat dit de belangrijkste voedselbron is van de bittervoorn[2].
In de toekomst wil Natuurmonumenten de recreatieve mogelijkheden voor wandelaars en fietsers verder uitbreiden. Daarnaast willen ze werken aan verbindingen met andere natuurgebieden die nu nog zijn doorgesneden door wegen.
Noemenswaardige soorten[bewerken]
Het gebied rondom Kasteel de Haar vormt een uitstekende plek voor ruim drieduizend vleermuizen, verdeeld over negen internationaal beschermde soorten: De gewone dwergvleermuis, rosse vleermuis, watervleermuis, gewone grootoorvleermuis, ruige dwergvleermuis, laatvlieger, baardvleermuis, meervleermuis en tweekleurige vleermuis. Om de vleermuizen te beschermen voorziet Natuurmonumenten Landgoed Haarzuilens dan ook van bredere singels richting de eendenkooi om zo meer vleermuizen aan te trekken[2]. Dit moet er tegelijkertijd voor zorgen dat meer eenden beschutting zullen zoeken in de eendenkooi[1].
Doordat het gebied rijk is aan wateren kunnen hier zowel de ijsvogel als de oeverzwaluw gevonden worden. Voor deze laatste is een speciale zwaluwmuur geplaatst. Veder biedt het natuurgebied onderdak aan verschillende soorten roofvogels waaronder de boomvalk, sperwer, buizerd, torenvalk en de koekoek maar ook vier verschillende soorten uilen namelijk bosuil, ransuil, kerkuil en de steenuil. Naast deze soorten komen er ook zeer algemene soorten voor in Landgoed Haarzuilens. Zoals de ree, wezel, hermelijn, bunzing en vele hazen maar ook muizen en vele insecten.[2]
Naast deze dieren beschikt het natuurgebied ook over bossen. Zo is er een loofbos met onder andere essen en iepen waar de grote keverorchiste vinden is. Daarnaast floreren aronskelken, voorjaarszonnebloemen, sneeuwklokjes, boerenkrokus en paddenstoelen hier. Naast het loofbos is er in het natuurgebied ook een berkenbos. Dit bos wordt echter niet beheerd. Het huisvest vele soorten vogels en er zijn bijzondere libellensoorten gezien: vroege glazenmaker, smaragdlibel, glassnijder en tengere grasjuffer.[2]
De eendenkooi is omringd door bos. Dit bos heeft veel weg van het loofbos echter is het veel vochtiger en ouder, dit laatste wordt bevestigd door waarnemingen van heksenkruid. Ook komen hier mossen en korstmossen voor die duiden op een hoge stikstofdepositie. Ook is op bomen het zeldzame levermos: bleek boomvorkje te vinden.[2]
Op braakliggende akkers in het natuurgebied groeit kamille en andere kruiden die vogels aantrekken waaronder de patrijs, die hier zelfs gebroed heeft.
Literatuur[bewerken]
- Cor BOUWSTRA, Jacqueline HEIJENBROK, Ben OLDE MEIERINK, Katrien TIMMERS, Kasteel de Haar, acht eeuwen geschiedenis, W-Books, Zwolle, 2013.
| Bronnen |
Dit artikel "Landgoed Haarzuilens" is uit Wikipedia. De lijst van zijn auteurs is te zien in zijn historische en/of op de pagina Edithistory:Landgoed Haarzuilens.
