Armeense mythologie
Armeense mythologie
Հայկական դիցաբանություն (Haykakan dits'abanut'yun) | ||
| ||
| Opgericht | 1ste milleneum vr.Chr. | |
De Armeense mythologie (Armeens: հայկական դիցաբանություն Armeense uitspraak: haykakan dits'abanut'yun) is ontstaan in oude Indo-Europese tradities, met name Proto-Armeens, en geleidelijk opgenomen Anatolische, Hurro - Urartische, Mesopotamische, Iraanse, Romeinse en Griekse geloofsovertuigingen en goden.[1][2]
Vorming van Armeense mythologie[bewerken]
Het pantheon van Armeense goden, aanvankelijk aanbeden door Proto-Armeniërs, erfde hun essentiële elementen van de religieuze overtuigingen en mythologieën van de Proto-Indo-Europeanen en volkeren van de Armeense Hooglanden. Historici onderscheiden een aanzienlijk aantal Indo-Europese taalwoorden die werden gebruikt in Armeense heidense riten. Aangenomen wordt dat de oudste culten een schepper hebben aanbeden genaamd Ar[3] (of mogelijk Ara), belichaamd als de zon (Arev of Areg); de oude Armeniërs noemden zichzelf "kinderen van de zon". Tot de oudste soorten van Indo-Europese afgeleide aanbidding behoren ook de cultus van adelaars en leeuwen, en van de lucht.[4]
Na de vestiging van de Iraanse dominantie in Armenië in het 1e millennium voor Christus, had het zoroastrisme een grote invloed op de Armeense religie. Tot de late Parthische periode hielden de Armeense landen vast aan een syncretische vorm van Mazdaïsme, die Iraanse religieuze concepten vermengde met traditionele Armeense overtuigingen. Zo werd de oppergod van het Armeense pantheon, Vanatur, later vervangen door Aramazd (de Parthische vorm van Ahura Mazda ).[5] De Armeense versie van Aramazd heeft echter veel inheemse Armeense aspecten behouden. Evenzo werd de traditionele Armeense vruchtbaarheidsgodin, Nar, vervangen door Anahit, die mogelijk afgeleid is van het Perzische Anahita, hoewel de Armeense godin volledig verschillend was van haar Iraanse tegenhanger.
In het Hellenistische tijdperk (3e tot 1e eeuw v.Chr.) Werden oude Armeense goden geïdentificeerd met oude Griekse goden: Aramazd met Zeus, Anahit met Artemis, Vahagn met Heracles, Astghik met Aphrodite, Nane met Athena, Mihr met Hephaestus, Tir met Apollo.Want Armenië maakte een deel uit het Hellenisme en is daardoor samen gegaan met de Griekse mythologie.
Na de formele goedkeuring van het christendom in de 4e eeuw na Christus, veranderden oude mythen en overtuigingen om beter aan te sluiten bij de christelijke overtuigingen. Bijbelse karakters namen de functies over van de archaïsche goden en geesten. Johannes de Doper erfde bijvoorbeeld bepaalde kenmerken van Vahagn en Tir, en de aartsengel Gabriël nam elementen van Vahagn over.
Basisinformatie over Armeense heidense tradities werd bewaard in de werken van oude Griekse auteurs zoals Plato, Herodotus, Xenophon en Strabo, de Byzantijnse geleerde Procopius van Caesarea, evenals middeleeuwse Armeense schrijvers zoals Movses Khorenatsi, Agathangelos, Eznik van Kolb, Sebeos, en Anania Shirakatsi, evenals in orale volkstradities.
Pantheon[bewerken]
Het pantheon van het voorchristelijke Armenië veranderde door de eeuwen heen. Oorspronkelijk inheems Armeens van aard, werd het pantheon gewijzigd door middel van Anatolische, Hurro - Urartiaanse, Semitische, Iraanse, Romeinse en Griekse invloeden.
Een veel voorkomend motief dat veel of alle heidense Armeense pantheons omvatte, was het geloof in een heersende triade van oppergoden, meestal bestaande uit een oppergod, een scheppende god, zijn zoon van de dondergod en een moedergodin.
.jpg)
Vroeg Armeens[bewerken]
Deze goden worden verondersteld inheemse Armeense goden te zijn, aanbeden tijdens de vroegste tijdperken van de Armeense geschiedenis (Proto-Armeens). Velen, zo niet alle, worden verondersteld te zijn afgeleid van de Proto-Indo-Europese religie. Er is waarschijnlijk ook invloed van de inheemse overtuigingen van de Armeense Hooglanden.
- Areg (Arev) of Ar, god van de zon, vergelijkbaar met Mesopotamische Utu.[6] Waarschijnlijk ook bekend als, of ontwikkeld tot, Ara. Deze god werd waarschijnlijk genoemd op de deur van Meher uit het Urartiaanse tijdperk (als Ara of Arwaa).[7]
- Astghik,[8] verwant aan de Mesopotamische godin Inanna, geïdentificeerd met Venus. Een vruchtbaarheidsgodin en gemalin van Vahagn, die een tempel met hem deelt in de stad Ashtishat.[1] De feestdag van Vardavar was oorspronkelijk ter ere van Astghik. De naam "Astghik" is afgeleid van astgh "ster" van Proto-Indo-Europees * h₂stḗr plus het Armeense verkleinwoord -ik.[9]
- Ayg, godin van de dageraad.[10]
- Angegh "the Invisible" (letterlijk: "ongeziene"), god van de onderwereld.[11] De belangrijkste tempel van Angegh bevond zich in Angegh-tun (Huis van Angegh), wat mogelijk overeenkwam met de Ingalova van Hettitische en Ingelene / Ingilena van Griekse en Latijnse archieven, waarschijnlijk in de buurt van het moderne Eğil.[12] Vergelijkbaar met Nergal en Hades.
- Torq Angegh "Gegeven door Angeł". Een achterkleinzoon van Hayk.[13] Een monsterlijke en lelijke held. Gooide enorme rotsblokken om vijandelijke schepen in de Zwarte Zee tot zinken te brengen.[14] Soms gelijkgesteld met Thor en Polyphemus en mogelijk Tarḫunna.
- Amanor - "De drager van nieuwe vruchten" (de god van het nieuwe jaar, Navasard ). Misschien was het wel of niet dezelfde god als Vanatur. Tegenwoordig wordt in Armenië de naam Amanor gebruikt voor 'oud en nieuw'.[15]
- Vanatur - Ofwel betekent "de Heer van Van " of "asiel verlenen", Vanatur was de god van gastvrijheid. Hij kan al dan niet dezelfde god zijn geweest als Amanor. Later gelijkgesteld met Aramazd en Zeus.
- Nvard ( Klassiek Armeens : Nuard) - Consort of Ara. Vergelijkbaar met Nane en Inanna (Ishtar). Waarschijnlijk ontwikkeld tot Anahit.[16]
- Tsovinar "Nar of the Sea", godin van de wateren en de oceaan. Misschien ook een bliksemgodin. Werd de gemalin van Vahagn.[17] Mogelijk verbonden met Inara.
- Andndayin ōj, "de Abyssal Serpent" die leefde in het zwarte water rond de wereldboom.[18]
Hayasan[bewerken]
Hoewel de exacte relatie tussen het koninkrijk Hayasa-Azzi uit de bronstijd en Armeniërs onzeker is, geloven veel geleerden dat er een verband is (vergelijk Hayasa met de Armeense endoniemen Hayastan en Hay). Er is niet veel bekend over het Hayasan-pantheon, maar sommige namen zijn bewaard gebleven via Hittitische records. De triade kan bestaan uit U.GUR, INANNA en Tarumu.[19]
- U.GUR - De oppergod van het Hayasan-pantheon. Vertegenwoordigd door het goddelijke ideogram U.GUR in Hettitische verslagen, dat wordt gelijkgesteld met de Sumerische god Nergal. De naam van deze god is onbekend, maar het kan Angeł, Hayk, Ar of een variant van de Hattiaanse god Šulikatte zijn geweest. Waarschijnlijk de vader van Terettitunnis en Tarumu. Kan ook in verband zijn gebracht met Semitische El (Elkunirša in Hettitisch).[20]
- INANNA - De gemalin van de oppergod van Hayasa. Net als haar man heeft haar naam het niet overleefd, maar er wordt gespeculeerd dat ze een vroege vorm van Anahit was en geassocieerd met de Hettitische Asertu.[19]
- Terittitunnis - Mogelijk een vroege vorm van Vahagn. Misschien gerelateerd aan Griekse Triton.[21]
- Tarumu - De zesde god van het Hayasan-pantheon. Misschien verbonden met Tarhu.
- Baltaik - Mogelijk een godin die is verbonden met het West-Semitische Ba'alat ( Astarte ), met een vermoedelijk Armeens verkleinwoord -ik (zoals aanwezig in de naam van de godin "Astɫik").
- Izzistanus (? - Een voorgestelde reconstructie van een beschadigde naam "s / t-an-nu-us". Misschien is een versie van Hattische Estan (Ezzi Estan: “good Estan”).
- Unag-astuas of Unagastas - Een godheid genoemd in het verdrag met de Hettieten, maar met onbekende kwaliteiten. Etymologisch waarschijnlijk verbonden met Astvats (Klassiek Armeens: Astuas), een naam die nog steeds wordt gebruikt voor God in het Armeense christendom. Mogelijk een vorm van de Subarische god Astuvanu (Astupinu), die wordt gelijkgesteld met Sumerische Nergal.[22]
Urartisch[bewerken]
De goden van het Urartiaanse pantheon werden meestal ontleend aan hettitische en Luwische, Hurritische, Semitische en mogelijk Armeense en Indo-Iraanse religies.
- Ḫaldi of Khaldi - De oppergod van Urartu. Een Akkadische godheid (met een mogelijke Armeense of Grieks-Armeense naam - vergelijk met Helios ) die pas tijdens de regering van Ishpuini in het Urartiaanse pantheon werd geïntroduceerd.[23] Vormde een triade met zijn zonen Artinis en Teisheba.[1] Gelijkgesteld met Baal en Mitra / Mihr. Soms ook verbonden met Hayk.
- Arubani - Vrouw van Ḫaldi. Godin van vruchtbaarheid en kunst. Mogelijk een vroege vorm van Anahit.[24]
- Bagvarti of Bagmashtu (Bagbartu) - Vrouw van Ḫaldi. Mogelijk een regionale variant (van Armeense of Indo-Iraanse oorsprong) van Arubani, of misschien een geheel andere godin.
- Teispas of Teisheba - Stormgod, een zoon van Ḫaldi, met wie hij de leidende triade van de goden vormde. Een variatie op Hurrian Teshub.
- Shivini of Artinis - Zonnegod, een zoon van Ḫaldi, met wie hij de leidende triade van de goden vormde. Van de Proto-Indo-Europese en Hettitische god Siu (vergelijk met Zeus, Deus, etc. Artinis is de Armeense vorm, letterlijk "zonnegod" en is mogelijk verbonden met Ara.
- Selardi - maangodin. Mogelijk de zus van Artinis (uit het Armeens: siela = zus, ardi = zonnegod)
- Saris - Waarschijnlijk een verbastering van Ishtar.
- Huba - Vrouw van Theispas. Versie van Hebat.
Iraanse invloed[bewerken]
Zoroastrische invloeden drongen door in de Armeense cultuur tijdens het Achaemenidische rijk, hoewel de bekering onvolledig en syncretistisch was, en de Perzen en Armeniërs leken zich nooit met elkaar te identificeren als geloofsgenoten[1] ondanks dat ze zichzelf allebei 'Mazda-aanbidders' noemden.[25]
- Aramazd - Cognate van de Iraanse Ahura Mazda (of Ormazd ), eventueel gemengd met Ara of Aram. Hoofd van het pantheon, geïdentificeerd met Zeus in de interpretatio graeca, met wie hij veel titels deelde.[1][26] Samen met Anahit en Vahagn vormden ze een leidende triade. Gelijkgesteld met Vanatur en Aram en Ara, waar hij allemaal aspecten uit haalde. Na verloop van tijd werden de positieve functies van Baal Shamin door Aramazd geabsorbeerd.
- Anadatus - De Armeense vorm van de Zoroastrische Amesha Spenta Ameretat.
- Anahit - Cognate van de Iraanse Anahita. Waarschijnlijk oorspronkelijk gerelateerd aan Sumerische Inanna en Babylonische Anunit (Ishtar, Astarte) voorafgaand aan de Iraanse aanwezigheid in de regio. Anahit, de godin van vruchtbaarheid en geboorte, en dochter of vrouw van Aramazd, wordt ook geïdentificeerd met Artemis en Aphrodite. Tempels gewijd aan Anahit werden opgericht in Ani-Kammakh, Armavir, Artashat, Ashtishat. Ani is waarschijnlijk een afleiding of een alternatieve vorm van Anahit.
- Mihr - Cognate met de Iraanse Mithra. God van de zon en het licht, zoon van Aramazd, de broer van Anahit en Nane. Historisch gezien, ondanks zijn hoge plaats in het pantheon, werd de aanbidding van Mihr overschaduwd door Vahagn (inderdaad, de aanbidding van Mihr lijkt een aanvulling te zijn geweest op die van Vahagn[27] ), en er is weinig bekend over zijn aanbidding, afgezien van overeenkomsten met de Iraanse Mithra en de afwezigheid van de Mithraïsche mysteries. Mihr werd geïdentificeerd met Hephaestus door Movses Khorenatsi en latere auteurs. Zijn centrum van aanbidding bevond zich in Bagaharich, en de tempel van Garni was aan hem gewijd.
- Omanos - De Armeense vorm van de Zoroastrische Vohu Manah.
- Spandaramet - Cognate van de Iraanse Spenta Armaiti,[28] een dochter van Aramazd, en de tsonische godin van de vruchtbaarheid, wijngaarden en de onderwereld. Spandaramet werd gekozen door vertalers van enkele Armeense bijbels om de betekenis van Διόνυσος in 2 Makkabeeën 6: 7 over te brengen. Soms Sandaramet of Santamaret duidt op een connectie met de onderwereld die uniek is voor de Armeense theologie, zelfs in christelijke geschriften. Haar koninkrijk wordt bewoond door boze geesten genaamd Santarametakans.[29]
- Tir of Tiur - Cognate aan ofwel de Iraanse Tishtrya of (via Armeense dpir "schrijver") de Babylonische Nabu. In beide gevallen de kwikgod van wijsheid, geschreven taal, cultuur en wetenschap; boodschapper van de goden[30] en psychopomp.[31] Geïdentificeerd met de Griekse Apollo. Tir's rol als psychopomp werd mogelijk overgenomen door de Luwische dondergod Tarhunda, wiens naam was gebruikt om die van de Mesopotamische onderwereldgod Nergal te vertalen. Tir's tempel stond in de buurt van Artashat.
- Vahagn - Een "k'aj" (dapper). Etymologisch afgeleid van de Iraanse Verethragna (via Vahram -> Vram -> Vam + -agn ), had de Armeense Vahagn echter weinig te maken met zijn Iraanse naamgenoot.[32] De stormgod en drakendoder, geïdentificeerd met de Griekse Hercules, deze identificatie maakte de cirkel rond toen Armeense vertalers van de Bijbel Vahagn gebruikten om Ἡρακλῆς in 2 Makkabeeën 4:19 te vertalen. Soms aangeduid met de titel Tsovean, vooral in zijn rol als god van de zeeën.[17] Vahagn was mogelijk oorspronkelijk de Hayasan- god, Terittitunni,[33] die enkele kenmerken van de Hurro-Urartiaanse stormgod Teshub / Teisheba overnam. De christelijke folklore nam Vahagn's rol als storm- of weergod op in de aartsengel Gabriël. Derik huisvestte de centrale tempel van Vahagn.
Post-Alexandrijnse invloeden[bewerken]
- Barshamin - God van lucht en weer, afgeleid van de Semitische god Baal Shamin.[1]
- Nane - Cognate of the Elamitic Nanē, (via de Babylonische Nanâ ),[34] assimileert ook aspecten van de Phrygian Cybele.[35] Dochter van Aramazd, zus van Anahit en Mihr. Een godin van moederschap, oorlog en wijsheid. Geïdentificeerd met Athene. Haar cultus was gerelateerd aan Anahit, beide tempels die dicht bij elkaar in Gavar lagen.
- Al - De Al is een dwergachtige boze geest die zwangere vrouwen aanvalt en pasgeboren baby's steelt. Beschreven als half dier en half mens, zijn tanden zijn van ijzer en spijkers van koper of koper. Het draagt meestal een puntmuts bedekt met bellen en kan onzichtbaar worden.[36][37]
- Aralez - Aralezner - De oudste goden in het Armeense pantheon, Aralez, zijn hondachtige wezens (gemodelleerd naar Gampr ) met krachten om gevallen krijgers te reanimeren en de doden tot leven te wekken door wonden schoon te likken.
- Devs - De Dev zijn uit de lucht samengestelde geestelijke wezens die afkomstig zijn uit de zoroastrische mythologie (de daeva's ) en veel overeenkomsten vertonen met engelen en demonen. Ze wonen op steenachtige plaatsen en ruïnes, en worden meestal voor zichzelf gehouden.
- Shahapet - De Shahapet (Սհահապետ), ook wel Khshathrapti, Shavod, Shoithrapaiti, Shvaz en Shvod genoemd, waren meestal vriendelijke beschermgeesten van de Armeense, Slavische en Perzische mythologie, die meestal in de vorm van slangen voorkwamen. Ze bewoonden onder meer huizen, boomgaarden, velden, bossen en begraafplaatsen. Het Shvaz-type was meer landbouwgericht, terwijl de Shvod een bewaker van het huis was. Een Shvod die goed wordt behandeld, kan de inwoners van het huis belonen met goud, maar als hij wordt mishandeld, kan dit tot ruzie leiden en vertrekken.
- Nhang - De Nhang (van het Perzische woord voor "krokodil") was een slangenmonster in de rivier met vormveranderende krachten, vaak verbonden met de meer conventionele Armeense draken. Het wezen zou in een zeehond kunnen veranderen of een man kunnen lokken door in een vrouw te veranderen, dan het slachtoffer naar binnen slepen en verdrinken om zijn bloed te drinken. Het woord "Nhang" wordt in de oude Armeense literatuur soms gebruikt als algemene term voor een zeemonster.
- Piatek - De Piatek is een groot zoogdierlijk wezen dat lijkt op een vleugelloze griffioen.
- Vishap - Een draak die nauw verbonden is met water, vergelijkbaar met de Leviathan. Het wordt meestal afgebeeld als een gevleugelde slang of met een combinatie van elementen van verschillende dieren. Vishap is een Iraanse lening. Vóór de Iraanse overheersing in Armenië werden de draken mogelijk "gegh" genoemd.[38] Mogelijk in verband gebracht met de Hurritische Ullikummi en Hettitische Illuyanka.
Helden en legendarische vorsten[bewerken]
Deze cijfers zijn vooral bekend uit post-christelijke bronnen, maar behoorden mogelijk tot de voorchristelijke mythologie.[35] Velen lijken te zijn afgeleid van Proto-Indo-Europese mythologieën en religieuze tradities. Men vermoedt dat Hayk, Ara en Aram oorspronkelijk goden waren, mogelijk afkomstig uit het oudste Armeense pantheon.[39]
- Ara de Knappe, zoon van Aram. Een knappe krijger gedood in een oorlog tegen Semiramis, in sommige versies weer tot leven gewekt door haar gebeden. Mogelijk oorspronkelijk een gepersonifieerde versie van de zonnegod Ar (Arev), waarschijnlijk vermeld op de deur van Meher uit het Urartiaanse tijdperk.[40]
- Aram, moordenaar van de reus Barsamin, mogelijk oorspronkelijk een oorlogsgod die bekend staat als Aremenius.[41] Vader van Ara. De naam Aram is waarschijnlijk een Armeense naam die oorspronkelijk is afgeleid van Proto-Indo-European * rēmo-, wat "zwart" betekent.[42] De naam is gerelateerd aan Hindu Rama.
- Hayk, de legendarische voorvader van de Armeniërs, die een succesvolle opstand leidde tegen een Babylonische koning genaamd Bel.[35][43] Toen Bel en zijn legers Hayk en zijn volk achtervolgden, vuurde Hayk een pijl over het slagveld, waarbij Bel werd gedood en zijn troepen werden afgeschrikt. Ze zei een reus te zijn geweest. Mogelijk oorspronkelijk een donder- / stormgod.[44] Gelijkgesteld met Ḫaldi, Mitra en Orion. De naam Hayk kan zijn afgeleid van Proto-Indo-Europese * poti- (heer, meester, patriarch).[45]
- Karapet, een voorchristelijk Armeens mythologisch personage geïdentificeerd met Johannes de Doper na de adoptie van het christendom door de Armeniërs. Karapet wordt meestal voorgesteld als een glinsterende langharige dondergod met een paarse kroon en een kruis.
- Nimrod, achterkleinzoon van Noach en de koning van Sinear, wordt in de Bijbel beschreven als zowel een man met macht op aarde als een machtige jager.
- Sanasar en Baghdasar, twee broers, stichtten de stad Sason en luidden de gelijknamige staat in. Sanasar werd beschouwd als de voorouder van verschillende generaties helden van Sassoon. Er wordt gezegd dat hun moeder onderhevig was aan een wonderbaarlijke zwangerschap door water te drinken uit een bepaalde fontein.[46]
- Sargis, een held, geassocieerd met voorchristelijke mythen, werd later geïdentificeerd met christelijke heiligen die dezelfde naam droegen. Hij wordt voorgesteld als een lange, slanke, knappe ridder op een wit paard. Sarkis is in staat om de wind, stormen en sneeuwstormen op te wekken en ze tegen vijanden te keren.
- Shamiram, de legendarische koningin van het Neo-Assyrische rijk die oorlog voerde om Ara te pakken te krijgen.
- Yervaz en Yervand ( Klassiek Armeens : Eruaz en Eruand ), mythische tweelingen geboren uit een vrouw uit de Arsacid-dynastie van Armenië, die zich onderscheidt door enorme trekken en overgevoeligheid.
Huidige tijdperk[bewerken]
Tegenwoordig beschouwt zo'n 98-99% van de Armeniërs zich christelijk. De namen van de mythen hebben een functie gekregen om mensen mee te benoemen. Zo worden Armeense meisjes bijvoorbeeld vernoemd naar de godinnen Anahit, Arev, Astghik, Tsovinar, Nane en Nvard, en jongens naar de goden Karapet, Mihr(an),Vahagn, Aram(azd), Areg etc.
Bibliografie[bewerken]
- Petrosyan, Armen, The Indo‑european and Ancient Near Eastern Sources of the Armenian Epic, Washington, D.C. : Institute for the Study of Man, 2002. ISBN 9780941694810.
- (2007)State Pantheon of Greater Armenia: Earliest Sources. Aramazd : Armenian Journal of Near Eastern Studies 2: 174–201 . ISSN:1829-1376.
- (1982)Les débuts de l'histoire d'Arménie et les trois fonctions indo-européennes. Revue de l'histoire des religions 199 (3): 251–271 . DOI: 10.3406/rhr.1982.4670.
- (1896)Zur armenischen Götterlehre. Berichte über die Verhandlungen der Königlich Sächsischen Gesellschaft der Wissenschaften zu Leipzig: 99–148 .
Zie ook[bewerken]
- Proto-Indo-Europese mythologie
- Hettitische mythologie en religie
- De goudkopvis
- Perzische mythologie
- Het verhaal van Zoulvisia
- Het zoroastrisme in Armenië
Bron
Referenties
|
Dit artikel "Armeense mythologie" is uit Wikipedia. De lijst van zijn auteurs is te zien in zijn historische en/of op de pagina Edithistory:Armeense mythologie.
|
This page exists already on Wikipedia. |
