Hein Kohn
Hein Kohn (Augsburg, 25 maart 1907 - Hilversum, 1 oktober 1979), geboren als Heinz Kohn, was een Duits-Nederlandse uitgever, illustrator, literair agent en verzetsstrijders.
Familie[bewerken]
Heinz Kohn werd geboren als zoon van de (joodse) doek manufacturier[bron?] Eugen Kohn (1854-1909). Hij had twee oudere broers, Ernst (1901-1978) en Walter (* 1906). Ernst (na 1945 Ernest Kohn-Bramsted), promoveerde in 1925 in Berlijn als historicus, werd in 1933 door de nationaal-socialisten ontslagen uit de dienst aan scholen en hogescholen en emigreerde in hetzelfde jaar via Nederland naar Engeland. Daar verdiende hij zijn doctoraat in 1936 als socioloog, werkte voor de BBC en het Foreign Office. In 1952 verhuisde hij naar Australië en doceerde daar als professor aan de Universiteit van Sydney. Na het einde van zijn lessen keerde hij terug naar Engeland.
Heinz Kohn huwde Rosel in 1930, nee Sirch. Uit dit huwelijk ontstond hun gemeenschappelijke zoon Menno (* 1945).
School en onderwijs[bewerken]
Van 1920 tot 1923 Heinz Kohn gaan naar de hervormingseducatie land huis school Freie Schulgemeinde in Wickersdorf bij Saalfeld in het Thüringer Woud, waar hij tot de kameraadschap van de schrijver Carl Maria Weber (1890-1953) behoorde. Zijn één jaar oudere broer Walter vergezelde hem daar in 1920, maar hij kreeg slechts een korte tijd les in dit internaat. Vanaf 1924 voltooide Heinz Kohn een tweejarig leercontract in uitgeverij en boekhandel Lampart in Augsburg. Na het afronden van zijn opleiding volgde hij de boekhandelsschool in Leipzig. Gedurende deze tijd werd hij politiek actief en sympathiseerde met de Duitse sociaaldemocratie. Hij was toegewijd aan de Sozialistische Arbeiterjugend (SAJ) en de niet-partijdige alliantie Rijksbanier Zwart-Rood-Goud.
Handeling[bewerken]
Na zijn afstuderen werkte hij voor de uitgever van de SPD, dan als een boek verkoper voor de uitgeverij van de krant Norddeutsche Volksstimme in Bremerhaven, en later als redacteur bij het Büchergilde Gutenberg in Berlijn. Vanaf 1930 was hij ook een filmcriticus voor de socialistische krant Hamburger Echo. Samen met zijn vriend Friedrich Oetinger (1907-1986) werd hij hoofd van de Heinrich Heine boekhandel in Hamburg, beide onder leiding zeer succesvol. Ze gaf geschriften, die gericht waren tegen de nazi's in 1932 op basis van hen brieven afgespeeld of de tell-all boek Liebesbriefe des Hauptmann Röhm (= Liefdesbrieven van de captain Ernst Röhm). Nadat de macht overdragen aan de nazi's Heinz Kohn vluchtte 5 mei 1933, op vijf dagen voor de empire-brede boekverbrandingen, heeft Nederland. Hij was die geen paspoort had, te helpen door zijn Augsburg schoolvriend Paul Baumgartner, die bij de Nederlandsche Seintoestellen Fabriek (NSF) werd gebruikt als ingenieur. Dit volgde op de Machtigingswet, die oppositiepartijen, persorganen, vakbonden, het uitvoeren en het verbod verbod op het werken voor joodse acteur, zanger en schrijver die boycot van joodse bedrijven, de opening van de eerste werkkamp voor politieke tegenstanders in Dachau en de uitsluiting waren u. a. Joodse ambtenaar van de ambtenarij. In Nederland, Heinz Kohn kwam voor het eerst met zijn vrouw Rosel op zijn school vriend Paul Baumgartner in Hilversum onder voordat hij een flat kon krijgen.
Daar paste hij zijn voornaam aan het Nederlandse taalgebruik aan en verkortte die tot "Hein". De Nederlandse omroepen VARA (= Vereeniging van Arbeiders Radio Amateurs) waarin in zijn hoedanigheid had geïntroduceerd als een lid van de technische commissie hem Paul Baumgartner, ontmoette hij de Duitse zanger Ernst Busch en besloot dat door deze gezongen lied Solidariteit (Lyrics: Bertolt Brecht, Muziek: Hanns Eisler) samen met andere liedjes om Busch te publiceren.
Naar het voorbeeld van Büchergilde Gutenberg richtte hij in januari 1934 samen met de Nederlandse dichter Martinus "Martien" Beversluis (1894-1966), die hij bij de VARA had ontmoet, de ballingschap publiceert Boekenvrienden Solidariteit, die boeken onder deze naam tot 1936 publiceerde. Hij nam voor zijn publicaties, Reclams Universal-Bibliothek en Bernhard Tauchnitz Verlag als rolmodel. Beversluis vertaalde vaak de Duitstalige auteursteksten in het Nederlands voor de uitgever. De allereerste bewogen door Kohn boek Brandende Woorden werd een bestseller. In het ware anti-nazi gedichten in Duitsland verboden schrijvers (Erich Arendt, Oskar Maria Graf, Erich Kästner, Johannes R. Becher, Emil Ginkel, Alfred Kerr, Käthe Kollwitz, Walter Mehring, Max Ophüls, Ernst Toller, Kurt Tucholsky, Erich Weinert en Erhard Winzer).
Kohn uitgeverij Boekenvrienden Solidariteit werd ontworpen om twaalf publicaties per jaar, die kan worden verkregen van potentiële afnemers Abonnement voor 50 Nederlandse cent, of kan worden gekocht in de detailhandel voor 75 cent te publiceren. Om de lezers werd aangeworven door literaire agenten die met name sociaal-democraten en vakbondsleden fijne onderwijs in focus gehad. In de beginperiode publiceerde Kohn brochures met een volume van ongeveer 50 pagina's. Het einde van 1935 Boekenvrienden Solidariteit had ongeveer 600 abonnees en meer 380 individueel verkocht publicaties per maand. Twee problemen aan de uitgever te maken: Ongeveer een derde van haar abonnees niet betaald of niet tijdig betaald. Het aantal abonnees stagneerde omdat Kohn begon zijn literaire reclame met betrekking tot hij bedoeld voor de doelgroep van de werknemers een beetje te hoog op.
Kohn altijd veel belang gehecht aan zijn publicaties kwam met een nette uitstraling in de handen van haar lezers, zoals blijkt uit zowel in de apparatuur, alsmede door middel van speciaal gepleegd bekend illustratoren voor de titel pagina, bijvoorbeeld, Adolf Blitz, Fré Cohen, George Grosz, Albert Hahn jun. (1894-1953), Käthe Kollwitz, Hildo Krop, Meijer Bleekrode, Frans Masereel, Wybo Meijer, Melle Oldeboerrigter en Willem van Schaik.
Na de ontbinding van de uitgeverij Boekenvrienden Solidariteit als gevolg van financiële problemen met de business partner Jan Hilvers (1886-1956), opgericht Kohn 1936 Uitgeverij Het Nederlandsche Boekengilde. Dit bedrijf had vervolgens naast te wijten aan haar zakelijke belangen in het Duitse Rijk apolitieke operationele Allert de Lange Verlag en brutaler in dit opzicht Em. Querido's Uitgeverij het publiceren van de drie belangrijkste ballingschap uitgeverijen dat tijdens het nazi-tijdperk in Nederland uitgegeven.
Ongeveer 75 boeken gaf Kohn uitgevers in het Nederlands uit, bij voorkeur die van de auteurs wier werken werden verbrand en verboden door de nazi's in het Duitse Rijk. Deze omvatten, bijvoorbeeld, werkt door Erich Arendt, Alain-Fournier, Arkadi Avertsjenko, Isaac Babel, Henri Barbusse, Johannes R. Becher, Karel Čapek, Wolfgang Cordan, Ilja Ehrenburg, Albert Einstein, Konstantin Fedin, Lion Feuchtwanger, Anatole France, Maxim Gorky, Oskar Maria Graf, Martin Gumpert, Georg Hermann, Max Hodann, Bruno Jasieński, Oskar Jellinek, Erich Kästner, Alfred Kerr, Egon Erwin Kisch, Alfred Kurella, Andreas Latzko, Thomas Mann, Walter Mehring, Konrad Merz, Martin Andersen Nexø, Max Ophüls, Ernst Ottwalt, Theodor Plievier, Ludwig Renn, Romain Rolland, Anatol Rosenfeld, Ignazio Silone, Upton Sinclair, Ernst Toller, Kurt Tucholsky, Ivan Toergenjev, Erich Weinert en Arnold Zweig.
Tijdens en na de invasie van Nederland van de Duitse Wehrmacht in 1940 is gedaald van een groot aantal van essentieel belang voor het boek distributie literaire agenten. Kohn bracht al het archief van zijn uitgever, om zo veel mogelijk over de auteurs en medewerkers te beschermen voor een nazi-vervolging. Hij ging de illegaliteit in en nam deel aan actief verzet tegen de Duitse bezetter. In 1942 werd hij tijdens een inval gearresteerd en naar een dwangarbeidskamp gedeporteerd. Hierbij echter wist hij, allemaal ondergedoken in zijn zolder tot het einde van de oorlog.
In 1951 richtte hij het Internationaal Literatuur Bureau op in Amsterdam. Hiervoor nam hij zijn literaire netwerk terug, met inbegrip van de Duitse schrijvers als Bertolt Brecht en Thomas Mann en de uitgever Peter Suhrkamp, met wie hij een thematische connectie had - de voormalige die behoren tot de Freie Schulgemeinde in Wickersdorf. Suhrkamp was daar in 1920/21 de Duitse leraar van Heinz Kohn geweest. Met behulp van dit netwerk bracht hij de Nederlanders na de oorlog terug naar de Duitse literatuur. In de jaren zeventig werd het Internationaal Literatuur Bureau overgenomen door zijn zoon Menno, vandaag wordt het geleid door Hein's kleindochter Linda.
Hein Kohn stierf op 72-jarige leeftijd. Een deel van zijn nalatenschap wordt bewaard in het Duitse Exile-archief.
Publicaties (excerpt)[bewerken]
- als uitg.: Erich Arendt, Johannes R. Becher, Emil Ginkel, Oskar Maria Graf, Erich Kästner, Alfred Kerr, Walter Mehring, Max Ophüls, Ernst Toller, Kurt Tucholsky, Erich Weinert, Erhard Winzer, Martien Beversluis, Melle (illustr.), Brandende woorden uit Duitschland, Boekenvrienden Solidariteit, Hilversum 1934. OCLC 718821743
- als uitg.: Max Hodann, A. Börger, Willem van Schaik (Illustr.), De strijd om de sexueele moraal, Boekenvrienden Solidariteit, Hilversum 1934. OCLC 65566473
- als uitg.: Wilde Loten. Bloemlezing uit geschraptwerk van K. Čapek, Ilja Ehrenburg, Albert Einstein, Emil Ginkel, Maxim Gorki, A. Habaru, Bruno Jasienski, I. H. Leopold, A. Rosenfeld, Upton Sinclair, Kurt Tucholsky, I. J. Vondel, Micuel Zamacois, Boekenvrienden Solidariteit, Hilversum 1934. OCLC 72577803
- als uitg.: Freek van Leeuwen, Henriette Roland Holst, Melle (illustr.), Door het donker, Boekenvrienden Solidariteit, Hilversum 1934. OCLC 64761431
- als uitg.: Ignazio Silone, J. van der Woude, Nico Rost, Simplicio Letizia, Boekenvrienden Solidariteit, Hilversum 1934. OCLC 122431494
- als uitg.: G. van Baalen, Gerard den Brabander, Melle (illustr.), Ruwe diamant eerste bloemlezing uit het werk onzer jongste schrijversgeneratie in Nederland, Boekenvrienden Solidariteit, Hilversum 1934. OCLC 723773773
- als uitg.: Ernst Ottwalt, Erich Weinert, Otto Erdmann, Theodor Plievier, George Grosz (illustr.), Mei 1934 internationale feestbundel, Boekenvrienden Solidariteit, Hilversum 1934. OCLC 72582957
- als uitg.: Wolfgang Cordan, T. J. van der Waal, De wijzen van Zion, Boekenvrienden Solidariteit, Hilversum 1934. OCLC 942903662
- als uitg.: Martin Andersen Nexø, N. Nelson, Melle (illustr.), De verworpenen der aarde proletarische verhalen, Boekenvrienden Solidariteit, Hilversum 1934. OCLC 724080501
- als uitg.: Erich Kästner, Andreas Latzko, Ludwig Renn, Ernst Toller, Willem van Schaik (Illustr.), Frans Masereel (illustr.), 1914! Twintig jaar. Anti-oorlogsgedenkboek
- als uitg.: Martien Beversluis, Melle (illustr.), Negerliederen, Boekenvrienden Solidariteit, Hilversum 1934. OCLC 723999302
- als uitg.: Theodor Plievier, H. Ligteringe, N. Beversluis, Fritz Winkler, Frans Masereel (illustr.), Koka en andere zeemans-verhalen, Boekenvrienden Solidariteit, Hilversum 1934. OCLC 902237453
- als illustr. met Johan van der Woude, Goud en andere vertellingen, Boekenvrienden Solidariteit, Hilversum 1935. OCLC 723813324
- als uitg.: Klaas Smelik, Fritz Winkler, Jan Conté, Jongens van alle stranden, Boekenvrienden Solidariteit, Hilversum 1935. OCLC 723797000
- als uitg.: Emile Verhaeren, Martien Beversluis, Willem van Schaik (illustr.), Gedichten, Boekenvrienden Solidariteit, Hilversum 1935. OCLC 723810560
- als uitg.: Alfred Kurella, Romain Rolland, Andries de Rosa, Arnold Zweig, Wybo Meijer (illustr.), Henri Barbusse. Over zijn leven en zijn werk, Boekenvrienden Solidariteit, Hilversum 1935. OCLC 65921420
- als uitg.: Ernst Toller, Käthe Kollwitz, Joan Timmer, Otto Rudolf Schatz, Margot Vos, In de boeien, Boekenvrienden Solidariteit, Hilversum 1935. OCLC 781435563
- als uitg.: Egon Erwin Kisch, Nico Rost (illustr.), Menschen in kwik, kwik in menschen en andere reportages, Boekenvrienden Solidariteit, Hilversum 1935. OCLC 150274321
- als uitg.: Arkadi Timofejewitsch Awertschenko, Arthur van Dijke, 10 schrijvers uit het nieuwe Rusland, Boekenvrienden Solidariteit, Hilversum 1935. OCLC 64180741
- als uitg.: Martien Beversluis, Melle (illustr.), De ruitentikker, Boekenvrienden Solidariteit, Hilversum 1935. OCLC 719059719
- als uitg.: Oskar Jellinek, Arthur van Dijke, Moeder van negen zonen, Boekenvrienden Solidariteit, Hilversum 1935. OCLC 699003800
- als uitg.: Maxim Gorki, Nico Rost, J. H. van Es, Landlopers, Boekenvrienden Solidariteit, Hilversum 1935. OCLC 69364066
- als uitg.: Joan Timmer, Thjazi. Een verhaal van dezen tijd, Boekenvrienden Solidariteit, Hilversum 1935. OCLC 64181018
- als uitg.: Lion Feuchtwanger, Wilhelm Loeb, De leelijke Hertogin, Boekenvrienden Solidariteit, Hilversum 1936. OCLC 723911824
- als uitg.: Pierre Hubermont (Joseph Jumeau), Lode Roelandt (Pseud. v. J. H. van Droogenbroeck), Dertien man in de mijn, Boekenvrienden Solidariteit, Hilversum 1936. OCLC 69354100
- als uitg.: Iwan S. Turgenew, J. C. van Wageningen, Een overtollig mensch, Boekenvrienden Solidariteit, Hilversum 1936. OCLC 723807215
- als uitg.: Anatole France, Het eiland der pinguins, Boekenvrienden Solidariteit, Hilversum 1936. OCLC 69101924
- als illustr. met Martin Andersen Nexø, Adolf Blitz en Bas van Deilen, Onder de wijde hemel. Het Nederlandsche Boekengilde, Hilversum 1937. OCLC 931833531
- als illustr. met Andreas Latzko (auteur) en Alice van Nahuys (vertaler), Zeven dagen. Het Nederlandsche Boekengilde, Hilversum 1937. OCLC 723713425
- als illustr. met Albert Hahn jun. en Willem van Iependaal, Kluivenduikers doedeldans. Het Nederlandsche Boekengilde, Hilversum 1937. OCLC 220690899
- als uitg. met Nico Rost en Sascha Davideit, Het wijde land. 16 novellen uit de moderne russische letteren vertaald door Nico Rost. Het Nederlandsche Boekengilde, Hilversum 1938. OCLC 69328851
- Exilausgaben im Elsevier Verlag. Über vier deutschsprachige Ausgaben von 1937 und 1938. In: Hans Würzner: Zur deutschen Exilliteratur in den Niederlanden, 1933–1940 (= Amsterdamer Beiträge zur neueren Germanistik, vol. 6.). Rodopi, Amsterdam 1977. OCLC 4126700
- Brieven van Internationaal Literatuur Bureau Hilversum geschreven door Heinz Kohn (1907-1979) en Menno Kohn aan Em. Querido's Uitgeverij, Amsterdam, Band 2, 1954.
- als uitg. met Herbert Reinoss, Holland. Herbig, München 1974, ISBN 9783776606812.
- met Rosel Kohn, Mutter – Ein Buch des Dankes [Anthologie]. Bertelsmann Lesering 1961. OCLC 73505030
- met Richard Haas en Egon Erwin Kisch, Der rasende Reporter Klass. Reportagen. Gütersloh Bertelsmann Lesering 1962. OCLC 73498348
- Aus dem Leben eines literarischen Agenten. In: Begegnung, 8. Folge (1972), S. 47-50. OCLC 758619578
- als uitg. met Werner Schartel: Friedrich Alexan, Mit uns die Sintflut. Fibel der Zeit. Fischer Taschenbuch Verlag, Frankfurt am Main 1987. ISBN 359625129X.
- als uitg. met Werner Schartel: Alfred Kerr: Die Diktatur des Hausknechts und Melodien. Fischer Taschenbuch Verlag, Frankfurt am Main 1983. ISBN 3596251842.
- als uitg. met Werner Schartel: Konrad Merz: Ein Mensch fällt aus Deutschland. Appendix: Aus dem Tagebuch eines Berliner Studenten. Met een Nawoord van Ingeborg Drewitz. Fischer Taschenbuch Verlag, Frankfurt am Main 1984. ISBN 3596251729.
- als uitg. met Werner Schartel, Leonhard Frank. Von drei Millionen drei, roman. Fischer Taschenbuch Verlag, Frankfurt am Main 1987. ISBN 3596251877.
- als uitg. met Egon Erwin Kisch en Werner Schartel, Geschichten aus sieben Ghettos. Voorword door Günter Wallraff. Konkret-Literatur-Verlag, Hamburg 1980, ISBN 3922144055.
- als uitg. met Werner Schartel en Alfred Kantorowicz, Spanisches Kriegstagebuch. Konkret Literatur Verlag, Hamburg 1979. ISBN 3596251753.
- als uitg. met Werner Schartel, later Ulrich Walberer, Bibliothek der verbrannten Bücher. Fischer Taschenbuch Verlag, Frankfurt am Main 1981. OCLC 72888269
Literatuur[bewerken]
- Buch- und Kunstauktionshaus F. Zisska & R. Kistner, Literatur und illustrierte Bücher bis 1900, Literatur und Kunst des 20. Jahrhunderts (onder andere collectie Hein Kohn, Hilversum), München 1984. OCLC 58460530
- Peter Manasse, Boekenvrienden Solidariteit, turbulente jaren van een exiluitgeverij. Biblion Uitgeverij, Den Haag 1999. ISBN 9054831782, p. 9, 55, 58, 68, 70, 79, 94, 106.
- Kohn, Heinz. In: Department of Information & Collections of the Koninklijke Bibliotheek (Hrsg.): Annual Bibliography of the History of the Printed Book and Libraries, vol. 31. Springer Science & Business Media Netherlands, Dordrecht 2005, ISBN 978-1-4020-3818-1, p. 214.
- Herbert A. Strauss, Werner Röder (ed.), Hannah Caplan, Egon Radvany, Horst Möller, Dieter Marc Schneider (proc.), Biographisches Handbuch der deutschsprachigen Emigration nach 1933–1945, vol. 2: The Arts, Sciences, and Literature. Walter de Gruyter, Berlin 2014, ISBN 978-3-5981-0089-5, p. 642.
Interview[bewerken]
- Walter Zadek: Interview met literair medewerker Hein Kohn. Begin, emigratie, nazi-tijd in Nederland en bouw van het Internationaal Literatuur Bureau. Frankfurt am Main, audio-opname 17 oktober 1971.
Bronnen, noten en/of referenties
|
Dit artikel "Hein Kohn" is uit Wikipedia. De lijst van zijn auteurs is te zien in zijn historische en/of op de pagina Edithistory:Hein Kohn.
